بزرگنمایی:

هشدار به مسئولان: دانش آموزان دیگر دوست ندارند مهندس شوند
   
زمانی قبولی در یکی از رشته‌های مهندسی آرزوی دانش آموزان و خانواده‌های آنها بود. اما در سال‌های اخیر دیگر علوم ریاضی و مهندسی، اولویت نخست دانش آموزان نیست و گرایش جامعه به رشته‌های انسانی و تجربی به مراتب از ریاضی بیشتر است.

رشته مهندسی در اغلب کشورها از بازار کار بسیار خوبی برخوردار بوده و افراد متخصص در این حوزه درآمد نسبتا بالایی دارند. کشورهای صنعتی و توسعه یافته‌ای مانند آلمان، آمریکا، استرالیا و ژاپن بهترین کشورها برای مهندسان با در نظر گرفتن 3 فاکتور وجود تقاضا، درآمد بالا و رضایت شغلی می‌باشند و به بهشت مهندسان شهره هستند.

اما مهندسان در ایران چه وضعیتی دارند؟ با توجه به اینکه کنکور هنوز هم بزرگترین رقابت علمی کشور است و همچنین در نبود آمار رسمی از نرخ بیکاری فارغ التحصیلان رشته‌های گوناگون، می‌توان آمار داوطلبان رشته ریاضی در کنکور سراسری را شاخص خوبی برای این موضوع دانست. 

به گفته رییس سازمان سنجش، 140 هزار داوطلب رشته ریاضی در کنکور سراسری امسال شرکت کرده‌‎اند، این درحالی است که 250 هزار صندلی خالی در این رشته وجود دارد. پورعباس همچنین تاکید کرده است که  قبولی داوطلبان رشته ریاضی در دانشگاه‌های برتر کشور به نمره قبولی آن‌ها بستگی دارد اما قبولی در سایر دانشگاه‌ها 100 درصد تضمینی است.

با نگاهی به آمار می‌توان فهمید که کاهش اقبال دانش آموزان به رشته ریاضی به مرور اتفاق افتاده است.

به طور کلی تعداد داوطلبان آزمون سراسری در رشته‌های ریاضی و فنی ‌مهندسی و همچنین رشته‌های علوم انسانی از اواسط دهه هشتاد شمسی به صورت چشمگیری کاهش یافته است. اما نکته قابل توجه این است که روند کاهشی تعداد داوطلبان رشته‌های ریاضی کماکان ادامه دارد اما تعداد داوطلبان رشته‌های علوم انسانی از میانه دهه نود افزایشی چشمگیر یافته است.

در مقابل، تعداد داوطلبان علوم تجربی از ابتدای دهه نود به صورت پیوسته افزایش یافته که این روند افزایشی تقریبا همزمان با شروع همه‌گیری کرونا متوقف و به روند کاهشی تبدیل شد. البته در کنکور سراسری سال جاری، این تعداد به قدری افزایش یافته است. همچنین تعداد علاقه‌مندان به رشته‌های هنر و زبان نیز در سال‌های اخیر بیشتر شده است.

آمار‌ها نشان می‌دهد تعداد داوطلبان در رشته ریاضی از حدود 400 هزار نفر در سال 1384 به 140 هزار داوطلب در سال 1401 رسیده است. بر این اساس در سال 1389، یعنی در آخرین سال دهه 80، تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون گروه ریاضی بیش از 320 هزار نفر بوده است. اما این رقم در سال 1390 با کاهش حدود 35 هزار نفری به 285 هزار نفر رسیده است.

روند کاهشی داوطلبان گروه ریاضی در کنکور سراسری، در سال‌های 1392 و 1393 ادامه داشته اما همچنان در کانال 200 هزار نفری باقی مانده است. در سال 1394 تعداد متقاضیان ورود به دانشگاه در رشته ریاضی به 181 هزار نفر رسید. در سال‌های 1395َ، 1396 و 1397 نیز کاهش تعداد شرکت‌کنندگان گروه ریاضی ‌و فنی ادامه داشت و در سال 1397 تنها حدود 154 هزار نفر در آزمون گروه ریاضی شرکت کردند.

به نظر می‌رسید در سال 98، جهشی در تعداد شرکت‌کنندگان آزمون ریاضی رخ داد اما در سال 1399 این روند متوقف شده است. به این ترتیب اگر بخواهیم تعداد شرکت‌کنندگان آزمون سراسری در گروه ریاضی‌ را در یک بازه زمانی ده ساله بسنجیم، تعداد داوطلبان رشته ریاضی در سال 99 به اندازه 52 درصد نسبت به سال 89 کاهش یافته است.

وضعیت تعداد داوطلبان در رشته تجربی کاملا در نقطه مقابل وضعیت داوطلبان رشته ریاضی قرار گرفته است. بر این اساس تعداد داوطلبان در رشته تجربی از حدود 400 هزار نفر در سال 1384 به اوج خود یعنی بیش از 600 هزار نفر در سال 1397، سالی که از آن تحت عنوان سونامی نظام آموزشی یاد شده، رسیده است. 

تعداد شرکت‌کنندگان آزمون سراسری گروه علوم تجربی، از 463 هزار داوطلب در سال 1389 به بیش از 500 هزار داوطلب در سال 1393 رسیده است. در سال 94 تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون سراسری علوم تجربی با ریزش 25 هزار نفری به 498 هزار نفر می‌رسد اما بار دیگر در سال‌‌های 95 و 96 افزایش یافته و وارد کانال 500 هزار نفر می‌شود. در سال‌‌های 97 و 98 بیشترین تعداد داوطلبان تحصیل در گروه علوم تجربی در یک دهه گذشته، در آزمون سراسری کنکور شرکت می‌کنند. امسال نیز  554 هزار و 860 داوطلب این رشته تحصیلی بودند. 

اما برخلاف تصور بسیاری، خیره کننده ترین آمار مربوط به داوطلبان در رشته انسانی است که علی‌رغم کاهش شدید بین سال‌های 1384 تا 1395، با افزایشی چشمگیر از کمتر از 200 هزار نفر در سال 1395 به بیش از 400 هزار نفر در کنکور سال جاری رسیده است.  

نکته قابل ‌توجه در بررسی تعداد شرکت‌کنندگان آزمون سراسری رشته انسانی بین سال‌‌های 1389 تا 1399 این است که در میانه سال‌‌های 94 تا 96 کاهش محسوسی در تعداد داوطلبان اتفاق افتاده و به کمترین میزان خود، یعنی 161 هزار و 500 نفر در سال 1395، سالی که این رشته تحصیلی کمترین میزان داوطلب و متقاضی را داشته، رسیده است. اما از سال‌‌ 1397 تعداد شرکت‌کنندگان در این گروه با شیب نسبتا ملایمی در حال افزایش است.

این تغییرات نشان از تغییر اولویت‌های داوطلبان دست کم در پانزده سال اخیر دارد و گرایش داوطلبان کنکور به رشته‌های گوناگون بازتاب‌دهنده واقعیت‌های مهمی از جامعه ایران است. 

دلایل گرایش دانش آموزان به رشته تجربی تقریبا واضح است. بازار کار نسبتا مطمئن‌، درآمد بیشتر نسبت به سایر مشاغل و موقعیت‌های مهاجرت از جمله دلایلی است که برای گرایش دانش‌آموزان به این رشته تحصیلی می‌توان برشمرد.

در مقابل، دلایل متعددی برای کاهش اقبال دانش آموزان به رشته‌های مهندسی وجود دارد. بسیاری از کارشناسان معتقدند وابستگی هر چه بیشتر به درآمدهای نفتی به جای صنعت و تولید، یکی از مهمترین دلایل کاهش محبوبیت رشته‌های مهندسی در میان دانش آموزان است. همچنین بعد از توسعه شدید آموزش عالی در اواخر دهه هشتاد و فارغ التحصیلی تعداد زیادی در رشته‌های مهندسی، به نوعی بازار کار مهندسان اشباع شد.

از سوی دیگر با توجه به وضعیت اقتصادی این روزهای کشور بنظر می‌رسد، آینده یک رشته تحصیلی و وضعیت اشتغال در آن رشته، بیش از پیش مورد توجه داوطلبان و خانواده‌های آنها قرار گرفته است. برای مثال در رشته‌های علوم انسانی اغلب گرایش‌ها به سمت حقوق و روانشناسی است که نسبتا در سال‌های گذشته بازار کار خوبی در کشور پیدا کردند.

بدون شک کاهش متقاضیان گروه آزمایشی ریاضی نگران کننده است و باید در این خصوص تدابیری از سوی مسئولان کشور اندیشیده شود و البته حل چنین معضلی به اصلاح سیاست‌های کلان اقتصادی و آموزشی کشور نیز گره خورده است.