بزرگنمایی:

ایران پیشتاز رشد کیفیت علم دنیا

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با اشاره به افزایش 10 پله ای جایگاه کیفی انتشارات علمی  در 11 سال اخیر، گفت: ایران پیشتاز رشد کیفیت علم دنیاست.

به گزارش ایسنا،  دکتر محمدجواد دهقانی، سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اظهار کرد: بررسی های انجام شده در پایگاه استنادی بین المللی اسکوپوس نشان می دهد که رشد استنادهای دریافتی پژوهشگران کشور در سال 2019 نسبت به 2018 به حدود 5 درصد رسید و بر این اساس جمهوری اسلامی ایران پیشتاز رشد کیفیت و اثرگذاری علم در بین قدرت های علمی دنیا شد. این واقعیتی است که با نرمال سازی استنادها در اسکوپوس در سال 2019 و مقایسه آن با سال 2018 بدست آمده است.

دهقانی اظهار کرد: بررسی ها نشان می دهد که حتی با حذف خوداستنادی، ایران هنوز جایگاه نخست رشد کیفی دنیا را در اختیار دارد. نتایج بیشتر بررسی و تجزیه و تحلیل علم سنجی نشان می‌دهد که ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده از جایگاه 23 دنیا در سال 2011 به جایگاه 12 در سال 2020 ارتقا یافته است. ایران در سال 2019  درجایگاه 14 دنیا قرار داشت. این درحالی است که ایران از نظر حجم و کمیت انتشارات علمی در پایگاه استنادی بین المللی اسکوپوس در سال 2019 در جایگاه 15 دنیا قرار داشت، این حاکی از تاکید و توجه پژوهشگران به اثربخشی و کیفیت انتشار یافته های پژوهشی است.

وی ادامه داد: مرجعیت علم و فناوری در دنیا اولین بند از سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. مرجعیت به معنی محل رجوع قرار گرفتن است. اینکه علم تولید شده در داخل کشور چقدر مورد استفاده سایر پژوهشگران در دنیا قرار می گیرد شاخصی برای سنجش میزان مرجعیت علمی ایران در سطح بین المللی است و استناد مقبول ترین شاخص در سطح بین المللی برای سنجش میزان مرجعیت علمی است.

سرپرست ISC گفت: استنادها بیانگر میزان استفاده از علم تولید شده توسط سایر پژوهشگران هستند و به همین دلیل آنها را شاخصی برای ارزیابی اثرگذاری علم تولید شده می دانند. اثرگذاری شکل های مختلفی دارد. علم تولید شده می تواند بر صنعت، اقتصاد و اجتماع تاثیرگذار باشد که هدف غائی مدنظر از علم است. اما اینکه علم تولید شده چقدر در بین سایر پژوهشگران در سطح بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد نیز تحت عنوان اثرگذاری علمی قلمداد می شود. این شاخص در ارزیابی های علمی کاربرد بسیار وسیعی دارد بطوری‌که در ارتقای پژوهشگران یا بررسی وضعیت آنها جهت استفاده از یک فرصت شغلی به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد.

دهقانی ادامه داد: محاسبه مقدار خام استنادها روش صحیحی برای سنجش میزان اثرگذاری علمی نیست. به همین دلیل استنادها را قبل از مقایسه نرمال سازی می کنند. تعداد استنادهای دریافتی از یک رشته به رشته دیگر متفاوت است و همچنین مقالات قدیمی‌تر فرصت بیشتری برای دریافت استناد دارند. به عنوان مثال، مقاله‌ای که در سال 2012 منتشر شده است، فرصت بیشتری برای دریافت استناد نسبت به مقاله‌ای که در سال 2020 منتشر شده دارد. همچنین تفاوت بین رشته های موضوعی در علم نیز باید لحاظ شود. مثلاً مقالات حوزه میکروبیولوژی چندین برابر مقالات حوزه ریاضی استناد دریافت می کنند. بر همین اساس، قبل از مقایسه های استنادی بهترین روش نرمال سازی استنادهاست.

وی افزود: براساس شاخص استناد نرمال شده (Field-Weighted Citation Impact) در پایگاه اسکوپوس مقالات جمهوری اسلامی ایران در سال 2005 حدود 25 درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کرد. این رقم در سال 2019 به 1.13 رسیده است که یعنی مقالات ایران 13 درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کند. در سال 2020 میزان استناد نرمال شده کشور به 1.25 درصد افزایش یافته است. این امر حاکی از توجه بیشتر پژوهشگران به بعد کیفی انتشارات علمی است.

سرپرست ISC گفت: بررسی رتبه جهانی ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده در طول 10 سال گذشته نشان می‌دهد که کشور در سال 2011 در جایگاه 23 بود که به تدریج این جایگاه بهبود یافته است. به طوری که در سال 2017 در جایگاه 18، در سال 2019 به جایگاه 14 و نهایتا در سال 2020 به جایگاه 12 ارتقا یافته است. این درحالی است که جایگاه کشور از نظر کمیت و حجم انتشارات علمی در همین سال 15 است و این حاکی از توجه بیشتر و تاکید بر کیفیت در مقایسه با کمیت تولیدات علمی در سال های اخیر  است.

دهقانی افزود: بر این اساس مشاهده می شود که جمهوری اسلامی ایران به سرعت در حال رشد است، اما به هر ترتیب کشور نیازمند به تقویت خود در حوزه مرجعیت علمی است. ایران براساس استناد نرمال شده در سال 2019 رتبه 14 و در سال 2020 رتبه 12 دنیا را در اختیار دارد. کشورهای دانمارک، هلند، سوئیس، بلژیک، سوئد، استرالیا، انگلستان، کانادا، ایتالیا، آمریکا، آلمان، اسپانیا و فرانسه به مراتب استنادهای بیشتری نسبت به ایران دریافت می کنند. مثلاً مقالات دانمارک در سال 2019 حدود 80 درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کند در حالی که مقالات ایران در همین سال حدود 13 درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند.

سرپرست ISC در ادامه گفت: بررسی های بیشتر نشان می دهد که میزان رشد استناد نرمال شده ایران در سال 2019 نسبت به 2018 به حدود 5 درصد رسیده که براساس آن جمهوری اسلامی ایران پیشتاز رشد کیفیت و اثرگذاری علم در بین قدرت های علمی دنیا شد. کشورهای لهستان با 3 درصد، مالزی با 2.9 درصد، کره جنوبی 1.9 درصد و روسیه با 1.3 درصد رشد در جایگاه دوم الی پنجم قرار دارند.

وی گفت: استنادها هر چند بیانگر شاخصی برای سنجش میزان مرجعیت علمی هستند، اما می دانیم که خالی از آفت نیستند. خوداستنادی هر چند ذاتاً همراه علم است، اما اگر مقدار آن بیش از اندازه باشد نوعی آفت محسوب می شود. به منظور کنترل تاثیر خوداستنادی آنها حذف شدند. نتیجه نشان داد که در سال 2019 مقالات ایران 32 درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می‌کند.

سرپرست ISC گفت: خوداستنادی نشان می دهد که چقدر از علم ایران توسط پژوهشگران کشور و چقدر توسط سایر پژوهشگران دنیا مورد استفاده قرار می گیرد. افزایش استنادهای مقالات کشور نشان می دهد که هر دو گروه امروزه بیشتر از قبل از مقالات تولید شده ایران استفاده می کنند. نسبت این دو نشان می دهد که میزان استفاده از علم کشور توسط سایر پژوهشگران دنیا نسبت به استنادهایی که در داخل صورت می گیرد، در حال افزایش است. در سال 2005 متوسط استناد نرمال شده کشور با حذف خود استنادی 0.4 بود که یعنی مقالات کشور 60 درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می کردند، اما امروز در سال 2020 این رقم به 0.7 رسیده است که یعنی مقالات کشور 30 درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند.

وی ادامه داد: با حذف خوداستنادی رتبه ایران در سال 2019 از 14 به 18 و نیز در سال 2020 از رتبه 13 به 16 می رسد. در این حالت کشورهای سوئیس، بلژیک، هلند، دانمارک، سوئد، استرالیا، انگلستان، کانادا، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، آلمان، تایوان، کره جنوبی و ترکیه قبل از ایران قرار می گیرند. مقالات دانمارک، سوئیس، هلند، بلژیک، سوئد، استرالیا، کانادا و انگلستان حتی بعد از حذف خوداستنادی بین 1 تا 33 درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند.

دهقانی ادامه داد: علیرغم این نتایج، بررسی ها نشان می دهد که در مقایسه میزان رشد استنادهای نرمال شده سال 2019 با سال 2018، با حذف خوداستنادی باز هم جمهوری اسلامی ایران رتبه نخست از نظر رشد کیفیت علم در دنیا در بین قدرت های علمی برتر را داشته است. میزان رشد مربوطه حدود 1.5 درصد بوده است. کشور لهستان با رشد 1.5 در جایگاه بعدی قرار دارد.

بر اساس اعلام پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، دهقانی در پایان افزود: مرجعیت علمی اولین بند از سند سیاست‌های علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری را تشکیل می‌دهد و تقویت آن با هدف توسعه قلمروهای علم کشور از اهمیت برخوردار است. یکی از راه های پرداختن به این مسئله افزایش وزن استنادها در آیین نامه ارتقای اعضای هیئت علمی است. همچنین به منظور مقایسه استنادی کشورها، مقالات، دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی، نرمال سازی استنادها ضروری است. به هرحال رشد ایران و همچنین رتبه استنادی کشور نشان می دهد که کیفیت مقالات کشور به سرعت در حال رشد است.