بزرگنمایی:
عزاداری در دزفول همراه با سنن و آداب رسوم متنوعی است که در نوع خود بینظیر است؛ از آن جمله عَلَم رقصوندن، شمشیر یراق، دوچووه، شبیه درآوردن، به تصویرکشاندن اسرای قیام عاشورا، و...که از میان شمایل تابوت شهید امام و ابوالفضل و نیز سایر شهدا درخور توجه است.
شیدونه یا شهیدانه محلی نسبتدادهشده به شهید، شاهد و ناظر
شیدونه، همان شهیدانه، حجله، حجره و نمایشی از خیمه و یا تابوت منسوب به شهید است. از جمله آثار نهادینهشده در فرهنگ دینی مردم دزفول که جزو باورهای اعتقادی و کنشهای رفتاری و پاک این دیار بهشمار میآید. یکی همین برپایی سنت نخلکشی، برپایی شیدانه یا حجره شهدای شاخص کربلا است. «شیدونه امام رضا(ع)»، عباسیه و نلخ ِکلبعلی خان (نلخ در تلفظ دزفولی همان نخل است) که منسوب به شخصیتی به نام کلبعلی خان است و مورد دیگر در دزفول نقش مذهبی آنها حائز اهمیت ویژه است.
عزاداری در دزفول همراه با سنن و آداب رسوم متنوعی است که در نوع خود بینظیر است؛ از آن جمله عَلَم رقصوندن، شمشیر یراق، دوچووه، شبیه درآوردن، به تصویرکشاندن اسرای قیام عاشورا، و...که از میان شمایل تابوت شهید امام و ابوالفضل و نیز سایر شهدا درخور توجه است
آقای منتظری در این خصوص میگوید: شیدونه یکی از نمادهای عزاداری مردم دزفول است که در زبان فارسی آن را «شیدانه» مینامند. اغلب هیئتهای قدیمی و صاحب نام در این شهر یک شیدونه دارند که معمولاً به نام یکی از معصومین یا شهدای کربلا نامگذاری شده است؛ مثلا «شیدونه علیاکبر» که شهرت زیادی دارد. شیدونه حجله مانندی است که از چوب ساخته میشود و با تصاویری از صحنههای عاشورا و شمایلی از ائمه دیوارههای آن تزیین میشوند و در روز تاسوعا و عاشورا در مسیر هیئتهای عزاداری قرار میدهند. معمولاً از داخل شیدونه نذوراتی مانند خرما و حلوا بین مردم پخش میشود. شیدونه تقریباً مانند نخل است با این تفاوت که شیدانه بالایش تقریباً صاف و تخت است و سبکتر از نخل؛ درنتیجه جابهجایی آن آسانتر است. فرهنگ ناظمالاطباء شیدانه را درخت عناب که الگو و نشانهای از خون سرخ گلگونکفنان دشت کربلا است، ذکر کرده است».
در پنجاه کیلومتر جنوبشرقی شهر دزفول شهرستان شوشتر قرار گرفته است. این دیار نیز مانند دزفول سنت نخلکشی را در آیینهای عاشورایی خود دارد و از دیرهنگام در سنن خود به یادگار محفوظ مانده است. مهندس محمّدعلی چهارمحالی آیین نخل گردانی در شوشتر را یادآور حمل پیکر مقدّس امام حسین(ع)، ابوالفضل العباس و فرزندان امام معصوم ع میداند که در مظلومیت قیام ترسیم و به نمایش درمیآید. شهر شوشتر مانند دزفول دارای سابقه دیرینه در برپایی شیدانه است و این حرکت نمادین به عصر صفویه برمیگرددد و روزگاری هر کوی و محله در شوشتر نخلی مختص به خود داشته است.
شهر یزد نیز در برپایی آیین نخلگردانی جزو معدود و معروفترینها شهرهای ایران در این حرکت سمبلیک است. یزدیها برپاکنندگان این آیین کهن مذهبی در ایام محرم به ویژه ایام تاسوعا و عاشورا در مسجد جامعه نخلی عظیم و آذینشده را که نماد تابوت امام حسین(ع) است بر شانههای جمعیتی عظیم به حرکت درمیآورند.
حجتالاسلام شیخ محمدرضا نجفسلیم در خصوص این نخل کلبعلی خان میگوید: در محلهی صحرابدر مغربی و کوچه مسجد صعصعه در اول کوچه باقلیون هیئتی وجود دارد که قدمت آن به بیش از 300 سال پیش میرسد و مربوط به قرن 11هجری است. این نخل از چوبهای بزرگ ساخته شده، دارای دو طاق بزرگ و دو طاق کوچک است که نخل کلبعلی خان یا در اصطلاح محلی نَلخ کلبی خان نام دارد.
این گونه اتاقها که در سراسر ایران به تابوتهای بزرگ شباهت دارد به نخل نامگذاری شدهاند و بیشتر در مراسم شهادت اهل بیت پیامبر(ص) بهخصوص سید و سالار شهیدان امام حسین(ع) و یا شهدای بزرگ کشور آراسته و گردانده میشود و شاید علت نامگذاری آن به نخل این باشد که شهید و شهادت نشان از استواری و پابرجایی است و این نخل که با این عظمت ساختهشده نشان از بزرگی آن شهید دارد.
در دزفول ضرب المثلی است که میگوید: «مَری نَلخِ (نَخل) کَلبی خٰانَ» کنایه از اشخاص بسیار تنومند است زیرا که نخل مزبور درمیان نخلهای دیگر در ایام عزاداری بزرگتر و مشخصتر است.
تا زمانی که خیابانها در تسخیر سیمهای برق نبود، این نخل را 15 تا 20 نفر با سلام و صلوات بلند میکردند؛ اما دیگر مجال بلندکردن آن نیست. مشابه این نخل که البته از نخل کلبی خان کوچکتر هستند، میتوان در دو محلهی قدیمی دزفول کرناسیون و کلانتریان دید.
دیگر رسمهایی که در دزفول در ایام محرم دیده میشود، آراستن شیدونه است. شیدونه که در زبان فارسی آن را شیدانه میگویند. حجله مانند و چهار طاقی با چهار گلدسته است که از چوب و در ابعاد مختلف میسازند و دیوارههای داخل و بیرون آن را با تصویر و تمثیلهایی از ائمه آرایش میدهند و نامهای مختلفی چون شیدانه حضرت علیاصغر(ع) و شیدانه حضرت قاسم(ع) را بر آن میگذارند و در روزهای تاسوعا و عاشورا و بعضی هم از اول دههی ماه محرم آن را از محل خود بیرون میآورند و در مسیر عبور هیئتهای عزادار قرار میدهند و از درون آن نان و حلوا و خرمای نذری که از قبل تهیه کرده بودند به مردم و عزادارن میدهند.
نخلگردانی
در سالهای حدود 1340 و قبل از آن نخلی چوبی در محوطه سرمیدان بزرگ همه ساله در ایام محرم حسینی، فصل عزاداریها برپا میشد. حاملین نخل که به هزار نذر و نیاز این نماد عاشورایی را به دلی سوخته در فراق ابا عبدالله الحسین به حرکت درمیآوردند. تا دوسه سال پیش هنوز اسکلت چوبی این نخل همچنان در محوطه حیاط اتاق مشایخ انصاری محافظت میشد. از روز هفتم محرم، کار آذینبستن نخل آغاز میشود، با پرده سیاه و شالهای رنگین باحساسیتی خاص مزین میشد و سپس به محوطه سرمیدان بزرگ با تشریفات خاص و با سلام و صلوات و نوحهسرایی حمل میکردند و در وسط سرمیدان بزرگ روی پایههای چوبی مرتفع برقرار شده، محکم بر جای خود نهاده میشد. روز عاشورا که فرامیرسید، عزاداران کوی مشایخ انصاری (لبته سایر مردم و عزاداران محلهها و مناطق دیگر نیز حاضر میشدند) نخل را به سمت محلههای ساکیان و کرناسیون تا رودبند بر شانههای عزاداران حسینی حمل میکردند. نهایتاً در همان روز مجدداً پس از اتمام مراسم، از مسیر طیشده نخل را به سوی سرمیدان بزرگ برمیگرداندند. شایان ذکر است که علیرغم کمی کابلهای برق در مسیر مرحوم آقا سید حسین بابالمراد" که از بنًاها و معمارهای ممتاز همان محله بود، کارش هدایت این نمایش عاشورایی و اهتمام فوقالعاده در حفظ و نگهداری از این آیین بود، شدیداً مواظبت میکرد تا مبادا به نخل آسیب برسد و از برخورد کابلهای برقی که در مسیر بود، نهایت دقت را به خرج میداد، خود و تیم گرداننده نخل متفقاً علمکیها را با چوبهای بلند در طول مسیر کنار زده و یا بالا میکشیدند، راه را برای حاملین نخل هموار میساختند تا آسیبی، افتادنی، برقگرفتگی و... بر افراد و اشخاص پیش نیاید. کار ساده ای نبود، خود و تیم مدیریت شدهاش به نیکوترین شکل ممکن حماسه نخلگردانی را برگزار میکردند .
برپایی نخلهای قدیمی دیار دزفول که امروزه در گوشه و کنار کوچهپسکوچه بدون حرکت ماندهاند.
روایت حال خوب مردم شوشتر زیر << نخل امام حسین (ع) >>
تهیه و تدوین: مهدی مقدمنیا
ویراستار: فریده آرامیده
منابع
1. مطالعات میدانی.
2. کانال موزه خانهی دزفول در تلگرام.
3. سایت حسینیهی عباسیه دزفول.