بزرگنمایی:

با توجه به شیوع کرونا در سطح کشور و اختلاف نظر در مورد قرنطینه و نیز شیوه ی درست انجام آن، شایسته است با اندکی تأمل درتاریخ، دلایل فاجعه ی طاعون و وبا بررسی شود.

یکی از مهم ترین عوامل عقب افتادگی ایران عصر قاجاری -  در کنار دیگر عوامل ساختاری و بی کفایتی سلسله قاجار - در برابر دولت های اروپایی را باید کمبود جمعیت دانست و دلیل عمده ی آن شیوع همه گیر طاعون و وبا در آن دوران بود. شیوع آنها بیشتر بدلیل عدم کنترل به موقع به وسیله ی تدابیری از جمله قرنطینه بود. در ایران هم از گذشته با قرنطینه آشنا بوده اند؛ ولی هیچگاه اصول آن به صورت علمی، موثر و کارآمد اجرا نشده بود که دلایل مختلفی داشت. در این میان، دو کشور روسیه و انگلیس به علل گوناگون مایل به ایجاد قرنطینه در مرزهای ایران، به خصوص در بنادر خلیج فارس بودند. در همه ی ادوار تاریخ، مردمان سرتا سر جهان  به دلیل شیوع بیماری های واگیردار مانند طاعون و وبا جانشان در خطر قرار داشت؛ که با بیشتر شدن ارتباطات، به طبع میزان شیوع این بیماری ها این ریسک و خطر افزایش یافته است. در ایران عصر قاجار نیز به دلیل رشد تجارت در بین شهر و روستا شیوع بیماری های واگیردار بیشتر شد، البته نبود تدابیر بهداشتی و درمانی و عدم مسئولیت پذیری و فساد حاکمان عصر قاجار دلیلی بر فزونی این معضل بود. با توسعه روابط اقتصادی در بین ملل مختلف دنیا و افزایش مبادلات تجاری به وسیله ی کشتی ها، بیماری های واگیردار نیز به سرعت شیوع می یافت. از جمله راه حل هایی که کشور ها برای این مسئله بدان توجه میکردند «قرنطینه» بود. قرنطینه یا به معادل فارسی«مرزبندی بهداشتی» عبارت است از محدود کردن جابه جایی انسان یا حیواناتی که در معرض بیماری واگیر دار قرار گرفته اند. سابقه ی این کار برای جلوگیری از شیوع بیشتر به دوران باستان باز می گردد، که به دلایل مختلف از جمله گسست های تاریخی در ایران، که مانع بزرگی سر راه انباشت تجربیاتی از این دست بود، اطلاعات نسل به نسل منتقل نشد و هر بار با پیشامد چنین مشکلاتی، تاریخ دگرباره تکرار گشت.

طاعون در سال های 1244-1246 ه.ق ازعثمانی وارد ایران شد و در بعضی مناطق ساحلی دریای خزر قتل عام به راه انداخت و آنجا را خالی از سکنه نمود به گونه ای که کسی برای اعتراض به  دولت و شرایط زنده نماند و شواهد نیز نشان نمیدهد که قرنطینه ای در آن سال ها صورت گرفته باشد؛ چرا که آمار کشته ها گویا ی سخنی دیگر است. گرچه ایجاد قرنطینه ی دولتی در ایران با نام امیر کبیر همراه شده است، اما ایجاد آن سابقه ی طولانی تر از دوران صدارت امیر دارد. برای مثال در سال 1237 ه.ق هنگام همه گیری وبا در شیراز یا ده سال بعد از آن در سال 1247 ه.ق هنگام همه گیری طاعون در تبریز، در محدوده این دو شهر قرنطینه اعلام شد. اما ایجاد قرنطینه به دست امیرحوزه ی گسترده تری داشت، هنگامی که وبا در سال 1267 ه.ق گسترش یافت، امیر کبیر دستور داد مرز ایران و عراق را قرنطینه کنند، دلیل این کار گزارش هایی از وبا در عتبات و خطر سرایت آن به مردم ایران بود. و درسال 1315 ه.ق پس از شروع طاعون در بمبئی دولت روسیه به منظور پیشگیری از شرایط بیماری به مرزهای کشورش از دولت ایران درخواست کرد که در طول مرز ایران و افغانستان شاهراهی که از سیستان تا خراسان ادامه داشت را قرنطینه کند و چندی بعد با موافقت ایران این کار صورت گرفت. ظاهراً دولت مستبد قاجار در آن دوره اگر تحت فشار همسایه های خود نبود چندان به بیمار شدن مردم تحت حکومتش اهمیت نمیداد. در زمان شیوع بیماری های واگیر گروهی که بیشتر تلف می شدند فقرا بودند چون توانایی اعمال مخارج دارو ودرمان را نداشتند؛ علاوه بر فقر، ناتوانی حکومت در ایجاد قرنطینه  و نیز بی علاقگی آنها سبب شد روزنامه ی حبل المتین دست به دامن خیرین شود که به داد فقرا برسند ودرهزینه ها کمکشان کنند.

اگرچه ایجاد قرنطینه روش بسیار مناسبی برای جلوگیری از شیوع هرچه بیشتر بیماری های مسری است اما برپایی آن با توجه به شیوه ی حکومتی و نیز نگرش مردم نسبت به چنین  پدیده هایی مشکلات زیادی را به همراه داشت ازجمله؛ اخاذی ماموران از مسافران قرنطینه شده و نیز عدم احترام به مواضع شرعی آنها، فرار افراد از قرنطینه، اعتقاد مردم به دفن فوت شدگان پس از زیارت اماکن مذهبی، جمعیت زیاد در قرنطینه، دسته دیگر از این مشکلات مربوط به سوءاستفاده ی دولت های مجاور از این شرایط بود که میخواستند مواضع سیاسی، نظامی خود را قوی کنند؛ به عنوان مثال عثمانی ها به بهانه ی ایجاد قرنطینه در شهر مرزی قزل دیزیج نیروها و وسایل نظامیشان را بیشتر کردند. روسیه و انگلیس هم هر کدام بهانه هایی برای تحت کنترل گرفتن شرایط داشتند.

ایجاد قرنطینه در بنادر جنوبی نیز مورد توجه ایران و آن دسته از دولت های  بود که در این بنادر منافع اقتصادی و سیاسی داشتند. یکی از نکات مثبت در دوران ناصر الدین شاه ایجاد قرنطینه بود، اما حجم زیاد شکایات موجود و تعدیاتی که از این رهگذر به مردم میشد و هم چنین بروز بیماری های واگیر که هر چند وقت یکبار تعدادی از مردم را به ورطه ی هلاکت می کشاند، نشان  می دهد دولت ایران اگر در آن زمان قدمی هم برداشته با بی مسئولیتی و بی اعتنایی بوده و قصد داشتن با پول و امکانات کشورهای دیگر این اقدامات صورت بگیرد، حتی به قیمت نفوذ سیاسی بیگانگان در امور کشور. به هر حال ما برای درد های تاریخی که گذشت مرهم نمی شویم ولو اینکه با کنکاش در آن تجربه کسب کنیم که آینده گان را نجات دهیم و به خطای پیشین مرتکب نشویم.

برگردیم به معضلات حال حاضر و جریانات کرونا، دولت ما روش قرنطینه را در ابتدای امر نپذیرفت به دلیل قرون وسطایی بودن آن را رد کرد، سوالاتی که در اذهان جولان میدهد اینست که؛ چرا؟ آیا هرآنچه از گذشته بیاید منسوخ است و نباید برای آن بهایی قائل شد؟

و آیا ما فرایند و روش جایگزین دیگری برای مبارزه داشتیم که اتخاذ کنیم؛ اگر جواب بله است چه روشی؟ با چه میزان از موفقیت؟ آیا میتوان این روش را با آیندگان در میان گذاشت؟

 سوال دیگر اینکه آیا در ایران بیمار صفر و یک یا اولین اشخاصی که به ویروس کرونا مبتلا شدند شناسایی شدند که از آن طریق میزان گسترش بیماری محدود شود؟

 اگر شهرها درگیر قرنطینه نشدند برای ایزولاسیون شهرهای دیگر نباید اقدامی صورت می گرفت؟

حالا که با اسم فاصله گذاری اجتماعی اقدام به پیشگیری کرده ایم آیا اصول آن رعایت می شود؟

ما در مقایسه با سایر کشورها در چه وضعیتی هستیم؟

عده ای معتقدند که هزینه های قرنطینه ی اصولی هنگفت است و نمی توان هزینه و بهای آن را پرداخت، اما آیا برآوردی از هزینه های عدم قرنطینه نیز صورت گرفته است؟

اینها فقط بخش کمی از سرگردانی های این روزهاست و برای آنها جواب منطقی نمی یابیم، ما مانند آدم های گیر افتاده در جزیره ای دور با هر موجی ویلان می شویم و نمی دانیم چه طوفانی انتظارمان را می کشد. فرایند قرنطینه و فاصله گذاری اجتماعی پورتکل جهانی دارد و اگر کشور های درگیر بتوانند به درستی آن را اجرا کنند، هرچه زود تر زنجیره ی انتقال کرونا قطع و زندگی به روال عادی درمی آید.

منابع:  مقاله بررسی و تحلیل پراکندگی بیماری های وبا و طاعون در ایران و تاثیر آن ها بر گسترش بحران ها اجتماعی، مقاله ﻣﺮﻭﺭﻱ ﺑﺮ ﺗﺎﺭﻳﺨﭽﺔ ﺩﺭ ﻣﺸﮑﻼﺕ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﻗﺮﻧﻄﻴﻨﻪ ﺍﻳﺮﺍﻥ در دوره ﻧﺎﺻﺮﺍﻟﺪﻳﻦ شاه

فریبا محمدپنا