بزرگنمایی:
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به دسته‌بندی مختلف مخاطبان در حوزه ترویج علم، گفت: دسترسی آزاد به اطلاعات ضرورت دنیای امروز است و اگر الان به سراغ آن نرویم، پنج سال دیگر خودش به سوی ما می‌آید و در آن غوطه‌ور می‌شویم. تکنولوژی در تمام حوزه‌ها فرآیند توزیع اطلاعات را تغییر داده و تغییر پارادایم در حوزه دانش هم اتفاق می‌افتد.
دکتر زرین زردار در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به دسته‌بندی مختلف مخاطبان رسانه‌ها، توضیح داد: در برنامه‌سازی برای تلویزیون و رادیو، قلم زدن در نشریات و ... دسته‌بندی مخاطب را داریم و ملاک‌های مختلفی وجود دارد که ما بر اساس آن‌ها می‌توانیم مخاطبانمان را دسته‌بندی کنیم.
وی اظهار کرد: ساده‌ترین طبقه‌بندی مخاطبان بر اساس متغیرهای زمینه‌ای است؛ مثلاً زمانی که مخاطبان یک نشریه فقط کودکان هستند، آن نشریه باید با زبان خاصی برای کودکان بنویسد و در صورت نوشتن به زبان نامناسب آن‌ها، کودکان متوجه چیزی نمی‌شوند یا اینکه از خواندن مطالب پیچیده آزار دیده و دیگر سمت آن نمی‌روند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: این در حالی است که زبان نوشتن زمانی که مخاطبتان زنان خانه‌دار یا بازنشستگان هستند، فرق می‌کند. همچنین اگر مخاطبان تحصیل‌کردگان دانشگاهی در حوزه علوم پایه یا تکنولوژی‌های جدید باشند، لازم است زبان متفاوتی برای آن‌ها انتخاب شود.
زردار با اشاره به اینکه نوع دیگر دسته‌بندی مخاطبان، بر میزان علاقه‌مندی به یک حوزه علمی است، توضیح داد: این دسته‌بندی اول در حوزه سیاست به کار گرفته و بعداً پژوهشگری آن را به حوزه ارتباطات علم و فناوری آورده و بر اساس آن مخاطبان را دسته‌بندی کرده است.
وی تشریح کرد: آنچه در این دسته‌بندی وجود دارد، این است که متغیرهای زمینه‌ای در آن نقشی ندارند و در آن از معیارهایی استفاده شده که مربوط به میزان توجه به یک حوزه به‌خصوص است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: به عنوان مثال در سطح بالای این هرم مخاطبانی قرار می‌گیرند که تحصیلات بالایی در موضوعی خارج از حوزه علمی دارند و با مفاهیم و اصطلاحات آن حوزه تخصصی علمی آشنایی دارند؛ مثلاً اگر کسی به ژنتیک علاقمند است، مفاهیمی همچون تحریف DNA و... را متوجه می‌شود. این افراد متخصص آن حوزه به‌خصوص نیستند، اما به دلیل داشتن تحصیلات بالا، تا حدی با زبان تخصصی آشنا هستند.
زردار افزود: ملاک بعدی این است که این افراد، تحولات آن حوزه علمی به‌خصوص را دنبال می‌کنند. مثلاً اگر در مجله Science مقاله‌ای راجع به ژنتیک نوشته شده باشد، آن را می‌خوانند و صفحاتی را در رسانه‌های مختلف، مرتبط با موضوع مورد علاقه دنبال می‌کنند.
وی با بیان اینکه اصطلاحاً به این گروه از مخاطبان Attentive public یا "عموم مراقب" گفته می‌شود، ادامه داد: این گروه کسانی هستند که برایشان اهمیت دارد از یک موضوع علمی به‌خصوص سر دربیاورند و موضوعات مربوط به آن را دنبال می‌کنند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: گروه دیگری از مخاطبان ذیل "علاقمندان" به آن حوزه علمی به‌خصوص قرار می‌گیرند. این گروه به یک حوزه علمی علاقمند هستند، اما با زبان تخصصی آن آشنا نیستند. تعداد افراد این گروه از مخاطبان بیشتر است و این‌ها زمانی که خبر خاصی راجع به حوزه مورد علاقه آن‌ها در رسانه‌ها قرار می‌گیرد، اصطلاحاً گوش‌هایشان تیز می‌شود و به دنبال اطلاعات بیشتر هستند.
زردار تصریح کرد: بخش اعظم جامعه، نه از عموم علاقمند (Interested public) و نه جزو عموم مراقب (Attentive public) هستند؛ بلکه در دسته عموم غیرمراقب یا غیرعلاقمند (Residual public) قرار می‌گیرند. این گروه نه زبان به‌خصوص آن حوزه علمی را می‌دانند و نه علاقه‌ای به آن حوزه دارند.
وی اضافه کرد: این گروه فقط زمانی حواسشان جمع حوزه علم و فناوری می‌شود که در آن اتفاقی بیفتد که مستقیماً به زندگی شخصی آن‌ها مربوط شود؛ مثل این خبر که ذرت آلوده به کشور وارد شده یا زمانی که موجی راه میفتد مبنی بر آن که محصولات تراریخت نباید مصرف شوند. در چنین شرایطی توجه عموم غیرمراقب به حوزه علم و فناوری جلب می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: زمانی که در رسانه‌ها برنامه تولید می‌کنیم، لازم است توجه کنیم که برای کدام یک از این گروه‌ها می‌خواهیم محتوا تولید کنیم. تعداد افراد گروه عموم علاقمند (گروه دوم) با آمدن شبکه‌های اجتماعی بیشتر شده است، چرا که فرصت و امکان بیشتری برای جست‌وجو درباره چیزی را دارند که به گوش آن‌ها خورده و آن‌قدر فعال هستند که موضوع مورد علاقه را در گوگل جست‌وجو کنند و راجع به آن اطلاعات به دست آورند.
زردار خاطرنشان کرد: زمانی که برای این گروه محتوا تولید می‌کنیم، جنس چیزی که تولید می‌کنیم، فرق دارد. در محتوای تولید شده برای این گروه قدری از زبان علم هم هست، چرا که این گروه آن قدر انگیزه دارند که برای فهمیدن آن بخش از محتوا تلاش کنند.
وی گفت: در این محتوا همچنین بخش جذاب روایت‌گونه هم هست. این در حالی است که در محتوا برای مخاطب عام، معمولاً ازهیچ زبان علمی استفاده نشده و سعی می‌شود موارد کاربری علم در زندگی روزمره را در اختیار آن‌ها بگذارد یا قصه‌هایی بگوید که به طور ضمنی در آن‌ها موضوعات علم و فناوری هم وجود داشته باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: گروه آخر گروهی هستند که به آن‌ها می‌توانیم محتوایی در حد مجله نیچر یا ساینس ارائه دهیم و انتظار داشته باشیم که آن را بخوانند که البته تعداد و اجتماع این افراد بسیار محدودتر از دو گروه دیگر است (عموم مراقب).
زردار در پاسخ به اینکه برنامه‌های ترویجی در کشور ما بیشتر برای چه نوع مخاطبی است و چطور می‌توان ترویج علم را با تحولات کنونی، از جمله افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی تطبیق داد، اظهار کرد: این موضوع به این بستگی دارد که راجع به کدام شبکه اجتماعی صحبت کنیم. در توییتر کسانی فعالیت دارند که جملات کلیدی کوتاه و اطلاعات به نسبت دست اول در توییتر ارائه می‌کنند یا دیدگاه‌های جدیدی ارائه می‌دهند که باید به یک موج تبدیل شود و در رسانه‌های دیگر هم تکثیر می‌شود.
وی ادامه داد: این در حالی است که اینستاگرام، جنبه تصویری پیدا می‌کند و در ایونت‌ها می‌توانیم در این شبکه اثرگذار عمل کنیم. همچنین گزارش‌های کوچک و اثرگذار از رویدادهای علمی تهیه کنیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به استفاده از شبکه اجتماعی تلگرام، گفت: این شبکه استفاده گسترده‌تری دارد و بخش‌هایی از علم که جنبه کاربردی دارند، می‌توانند در بستر تلگرام گسترش پیدا کنند.
زردار تصریح کرد: مخاطبانی که زمان زیادی را در تلگرام صرف می‌کنند، می‌توانند خانم‌های خانه‌دار باشند و در آن فضا می‌توان مباحث گسترده همچون سلامت یا کاربرد تکنولوژی‌های جدید را مطرح کرد.
وی خاطرنشان کرد: معمولاً در دنیا برنامه‌های ترویج علم که با محوریت خانواده برگزار می‌شود، فضایی برای تسهیل کردن است و خانواده‌ها در معرض پدیده‌های علمی قرار گرفته و به کمک تسهیل‌گران، با فرآیندهای علمی آشنا می‌شوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: بر این اساس خانواده‌ها شگفت‌زده شده و یاد می‌گیرند که چیزهایی را کشف یا تولید کنند که این اتفاق اصلی در ترویج علم است و در رویدادهای ترویجی خانوادگی اتفاق می‌افتد.
زردار یادآور شد: زمانی که نسل کم سن و سال ما از خلق کردن یا کشف کردن لذت می‌برد، احتمال اینکه در آینده مخاطب حوزه علم و فناوری باشد، بیشتر است؛ چرا که نیروی محرکه تولید دانش‌بنیان خواهد بود.
وی در پاسخ به اینکه چه ابزاری "علوم باز برای همه" را در کشورمان محقق خواهد کرد، گفت: ملحق نشدن به کنوانسیون کپی رایت از طرفی به نفع ما بوده؛ چرا که تولیدات علمی ما در مقایسه با چیزی که می‌توانیم از کشورهای توسعه یافته دریافت کنیم، محدودتر است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: دسترسی آزاد به اطلاعات ضرورت دنیای امروز است و اگر الان به سراغ آن نرویم، پنج سال دیگر خودش به سوی ما می‌آید و در آن غوطه‌ور می‌شویم. تکنولوژی بلاک چین در آینده بسیاری از معادلات را بر هم می‌زند که این تنها به حوزه مالی مربوط نمی‌شود.
زردار گفت: تکنولوژی در تمام حوزه‌ها فرآیند توزیع اطلاعات را تغییر داده و در حال تجربه تغییر پارادایم در حوزه‌های حکمرانی، اقتصاد، صنعت و فرهنگی هستیم؛ این تغییر پارادایم در حوزه دانش هم اتفاق می‌افتد.
وی با بیان اینکه محدودیت‌های بین‌المللی برای دسترسی به اطلاعات و محدودیت‌های داخلی برای دسترسی به داده‌ها داریم که می‌تواند در تولید دانش به کار گرفته شود؛ گفت: نمونه این داده‌ها می‌توان به آرشیوهایی اشاره کرد که در اختیار دولت‌ها قرار دارد و آن‌ها با استفاده از این داده‌ها می‌توانند کشور را اداره کنند و در عین حال این آرشیوها در مواقع لزوم در اختیار محققان قرار می‌گیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: عنوان "علوم باز" از ضرورت توجه کردن به چیزی که در حال اتفاق افتادن است، آمده است. چیزی که چاره‌ای جز پذیرش و همگام شدن با آن نداریم. در بقیه دنیا مسائل جدی‌تری مطرح شده به‌ویژه در زمینه تولید محتوا که با آزاد شدن دسترسی چطور می‌توان هزینه تولید و انتشار را تأمین کرد.
وی افزود: از طرفی همیشه به سود ناشرانی که دانش را در انحصار خودشان قرار داده و جوامع در حال توسعه یا گروه‌هایی از جوامع که خودشان را از دانش محروم کردند، انتقاد وارد بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان یادآور شد: در واقع می‌توان گفت عنوان علوم باز تأکید بر مسئله‌ای است که چند سال است با آن مواجهیم و باید ببینیم که چطور می‌توانیم از پس حل آن برآییم.