بزرگنمایی:
یکی از مشهورترین انواع دسته‌بندی سازمان‌ها ، تقسیم آن به سازمان‌های رسمی و غیررسمی می‌باشد این دو دسته‌بندی افراطی برحسب روابط و ضوابط حاکم بر سازمان تعیین‌شده است که البته در هیچ سازمانی کلاً" و به‌طور مطلق سازمان رسمی و غیررسمی وجود نداشته بلکه ترکیبی از این دو حالت موجود است .
الف - سازمان رسمی :
سازمان رسمی نظامی است که بر مبنای هدف خاصّی تشکیل و در آن حدود وظایف و اختیارات ، کانال‌های ارتباطی و سلسله‌مراتب سازمانی از قبل تعیین و مشخّص‌شده است افراد موظف هستند تا خود را با شبکه روابط رسمی سازمان منطبق ساخته و از آن پیروی نمایند .
سازمان رسمی آن است که به‌طور قانونی بنیان‌گذاری و تصویب می‌شود ؛ تعداد مشاغل ، حدود وظایف و اختیارات ، و نحوه انجام فعّالیّت‌ها در آن مشخّص می‌گردد . البته گاهی گفته می‌شود که سازمان‌های رسمی حالتی « تخیّلی » دارند ؛ زیرا سازمان‌ها به آن‌گونه که در سازمان رسمی پیش‌بینی‌شده است ، عمل نمی‌کنند و این سازمان غیررسمی است که حالت واقعی عملکرد سازمان‌ها را نشان می‌دهد .
سازمان‌های رسمی باوجود برخورداری از ویژگی‌های مشترک ، دارای تفاوت‌های چشم‌گیری هستند . ازاین‌رو ، در مطالعات سازمانی ، به‌منظور هم سنجی سازمان‌ها ، آن‌ها را طبقه‌بندی می‌کنند . بر مبنای ویژگی‌های گوناگون سازمان‌ها ، انواع طبقه‌بندی امکان‌پذیر است : حسب اندازه ( کوچک یا بزرگ ) ، نوع مالکیت ( خصوصی یا دولتی ) ، ملاک عضویت ( داوطلبانه ، استخدامی ، یا اجباری ) و اهداف و وظایف اجتماعی ( آموزشی ، دینی ، سیاسی یا اقتصادی ) . در قلمرو امور اقتصادی ، سازمان‌ها غالباً به تولیدی و خدماتی تقسیم می‌شوند . در مقابل طبقه‌بندی‌های فوق که بر تفاوت‌های آشکار میان سازمان‌ها تأکید می‌کنند ، طبقه‌بندی‌های دیگری وجود دارند که با ملاک‌های ذهنی و تحلیلی شکل‌گرفته‌اند . به‌عنوان نمونه ، ( بلا واسکات ) در تحلیل سازمان‌های رسمی ، با این ملاک چه کسی ، در درجه اول ، از وجود سازمان فایده و بهره می‌برد ، چهار نوع سازمان را تشخیص می‌دهند :
الف- سازمان‌های مشترک‌المنافع که در اصل به عموم اعضای خود نفع می‌رسانند مثلاً اتحادیه‌ها ، باشگاه‌ها ، احزاب سیاسی ، انجمن‌های حرفه‌ای ، و تعاونی‌ها .
ب- سازمان‌های تجاری که در اصل به مالکان و مدیران خود بهره می‌رسانند نظیر کارخانه‌های صنعتی ، فروشگاه‌ها ، بانک‌ها و هتل‌ها .
ج- سازمان‌های خدماتی که در درجه نخست به مراجعان خود نفع می‌رسانند مثلاً بیمارستان‌های خصوصی ، مدارس خصوصی ، و بنگاه‌های مددکاری اجتماعی .
د- سازمان‌های رفاه عمومی که عموم مردم را بهره‌مند می‌سازند نظیر وزارت دفاع ، مدارس دولتی ، سازمان پلیس ، سازمان آتش‌نشانی و سازمان‌های تحقیقاتی
این طبقه‌بندی‌های به‌منظور مطالعه مسائل و مشکلات ویژه انواع سازمان‌ها ، تشخیص شیوه مدیریت ، نوع عملکردها و فعّالیّت‌های آن‌ها سودمندند.
پیرو مطالب فوق‌الذکر ، پویایی‌های زندگی سازمانی را فقط هنگامی می‌توان فهمید که علاوه بر ساختار رسمی سازمان، از هنجارها، گروه باندی‌ها و روابط غیررسمی آن نیز آگاهی داشت. تأثیر سازمان غیررسمی بر سازمان رسمی می‌تواند عواقب و نتایج سازنده یا ویران‌کننده داشته باشد. گرچه تحقیقات مختلف نشان داده که سازمان غیررسمی محدودیت‌هایی ازلحاظ بازده سازمان به وجود می‌آورد، مع‌هذا، شواهدی هم حاکی از آن است که سازمان غیررسمی می‌تواند نیروی سازنده‌ای برای گردش کار سازمان و وسیله‌ای برای تغییر باشد. تحقیقات در این زمینه نشان می‌دهند که بسیاری از مشکلات سازمانی که در چارچوب رسمی راه‌حلی برای آن‌ها امکان‌پذیر نیست باید از طریق غیررسمی حل‌وفصل شوند؛ مثلاً، ارتباط رسمی که باید از طریق " زنجیر فرمان " برقرار گردد، معمولاً یک فراگرد طولانی و وقت‌گیر است. غالباً پخش خبر یا اطلاعات از طریق مجرای غیررسمی مشکل را آسان می‌سازد. در چنین وضعی، یک مدیر با انعطاف و با اطلاع، از طریق سازمان غیررسمی عمل می‌کند و از ناکامی ناشی از به کار بردن مجرای رسمی و مقرر، اجتناب می‌نماید.
ب- سازمان غیررسمی :
درواقع سازمان غیررسمی وسیله مهمی برای اجرا و تحقّق هدف‌های مهم سازمانی به شمار می‌رود. با شناخت کامل پویایی‌های سازمان غیررسمی، می‌توان به توسعه و ایجاد رویه‌ها و مکانیسم‌هایی با استفاده از ساختار غیررسمی پرداخت و از جنبه رسمی دادن به هر اقدامی اجتناب کرد. سازمان غیررسمی وجود دارد. نباید آن را دشمنی پنداشت که باید نابود شود و نه مانعی که باید از میان برداشته شود. برعکس، سازمان غیررسمی ممکن است وسیله سودمندی برای بهبود کار آیی سازمان باشد. عقلایی نیست که سازمانی نظیر آموزش‌وپرورش را صرفاً به‌موجب ملاک‌های عقلانیّت و رسمیّت اداره کرد؛ زیرا این ملاک‌ها جنبه‌های غیرعقلانی و غیرمنتظره سازمان غیررسمی را نادیده می‌گیرند. ازلحاظ نظری، توصیه کردنی است که عمل مدیریت با استفاده از هر دو اجزای رسمی و غیررسمی سازمان قابل پیشرفت است.
سازمان غیررسمی از اجتماع یک عده از افراد تشکیل می‌شود که تحت رهبری سلسه مراتب اداری به‌منظور تحقّق هدف معینی با یکدیگر همکاری می‌کنند . معذالک تجربیات روزانه در مؤسسات این نکته را به‌خوبی ثابت می‌کند که سازمان‌ها به‌نحوی‌که در نوشته‌های رسمی تحریر و تصریح‌شده است عمل نمی‌کنند زیرا به‌مجرد گرد هم‌آیی عده‌ای در سازمان رسمی ، گام‌های متعددی جدا از روابط تعیین‌شده سازمان بین آن‌ها برقرار می‌شود . این روابط می‌تواند براثر علائق مشترک ، نیازهای مشترک ، تنفر از یک پدیده ، محیط‌زیست مشترک و غیره به وجود آید . این‌گونه روابط غیررسمی بدون هیچ‌گونه نقشه یا هدف قبلی ایجاد گشته و صرفاً ناشی از غریزه اجتماعی و تمایلات طبیعی انسان است لازمه به وجود آمدن این‌گونه سازمان‌های غیررسمی وجود یک سازمان رسمی بوده که در درون آن صرف‌نظر از منطق یا مقاصد مدیریت تشکیل می‌گردد . این‌گونه سازمان‌ها اگرچه دارای هدف از پیش تعیین‌شده نمی‌باشند ولی به‌طور ناخودآگاه در شرایط ویژه هدف‌دار شده و حدود روابط نیز در بین افراد آن از قانون بندی‌های خاصّی تبعیت می‌کنند این نوع سازمان‌ها در درون سازمان‌های رسمی دارای قدرت می‌باشند اگرچه در شبکه سازمان‌های رسمی منظور نشده‌اند . به‌عنوان‌مثال چنین فرض می‌شود که قدرت تصمیم‌گیری به‌وسیله اختیارات قانونی شغل در سلسله‌مراتب اداری تعیین می‌شود حال‌آنکه همیشه در عمل کانون‌های اخذ تصمیم تابع سلسله‌مراتب اداری نبوده و عوامل نظیر نفوذ شخصی افراد و آگاهی‌های تخصّصی توان قدرت تصمیم‌گیری اجرای نظریات خود را می‌دهد .
سازمان غیررسمی به‌طور طبیعی ، به‌محض ایجاد سازمان رسمی ، در چهارچوب آن پدیدار می‌شود و سازمان غیررسمی درنتیجه تعامل اجتماعی مستمر میان کارکنان سازمان ایجاد می‌شود . سازمان رسمی را تعدیل می‌کند یا آن را تحکیم می‌بخشد و توسعه می‌دهد ، برای مثال ، ممکن است در ساختار رسمی چنین مقرر باشد که افراد موظف‌اند که مسائل مربوط به نیروی انسانی را به‌طور مستقیم با رئیس اداره امور کارکنان مطرح کنند ، درحالی‌که اگر کارکنان دریابند که مطرح کردن این‌گونه مسائل با معاون اداره مذکور ، نتایج مطلوب‌تری به دست می‌دهد ، به وی مراجعه خواهند کرد .
چستر بارنارد: سازمان غیررسمی عبارت است از سازمانی که به هرگونه فعّالیّت مشخّص منتهی بدون هدف آگاهانه دست بزند. ( دارای سلسله‌مراتب نیست و آگاهانه نیست).
کیت دیویس: سازمان غیررسمی یک شبکه روابط شخصی و اجتماعی است که در قالب سلسله‌مراتب سازمانی وجود ندارد. بلکه خودبه‌خود و در شرایط روابط افراد با یکدیگر شکل می‌گیرد.
هــوی و میسکل: سازمان غیررسمی سیستمی از روابط شخصـــی افراد است که به‌خودی‌خود در داخل همه سازمان‌های رسمـــی با عمل و عکس‌العمل اعضا شکل می‌گیرد
برگرفته از کتاب اصول سرپرستی ( متینه مقدم - سیدفخرالدین طاهرزاده موسویان )
پنجشنبه ۱۶ آبان ۱۳۹۸ - ۱۶:۳۰:۵۳
منبع: صبح ملت نیوز