بزرگنمایی:

گل اقتصادی با جام جهانی

 گزارش‌ها حاکی از آن است که دوحه برای جام جهانی رقمی در حدود 220 تا 250میلیارد دلار هزینه کرده است. این رقم در مقایسه با رویدادهای پیش از آن به شکل انفجاری افزایش یافته است. این رقم در مقایسه با جام جهانی روسیه 20برابر بیشتر است. بنابراین جام جهانی2022، لوکس‌ترین رویداد جام جهانی تاریخ محسوب می‌شود. بر اساس بررسی‌ها، این مبلغ تنها برای ساخت ورزشگاه‌ها به‌کار گرفته نشده، بلکه حدود 100هتل جدید ساخته شده، بنادر، فرودگاه‌ها و حمل‌ونقل مدرن شده و حتی شهر جدید با ظرفیت 250هزار نفر به‌وجود آمده است. درنتیجه می‌توان گفت، قطر با برگزاری جام جهانی چهره خود را مدرن کرده تا در رقابت با شهرهای در حال توسعه خلیج‌فارس، یک گام بلند بردارد. همچنین مطابق بررسی‌ها، جام جهانی2022 محرکی برای توسعه اقتصاد جهان محسوب می‌شود. در کنار این موضوع، انتقادها به مسوولان قطری برای تعداد بالای کارگران فوتی و نحوه انتخاب قطر برای جام جهانی، حتی در جریان برگزاری این رویداد جذاب به گوش می‌رسد.

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در جام جهانی مدنظر قرار می‌گیرد، جریان اقتصادی این رویداد مهم فوتبالی است. طی روزهای آینده جهان به یک نقطه چشم خواهد دوخت و انتظار می‌رود میلیاردها نفر به تماشای جام جهانی قطر بنشینند. در  سال2018، حدود 5/ 3میلیارد نفر، بیش از نیمی از بزرگسالان جهان، مسابقات را به صورت کامل تماشا کردند. حجم جریان پولی که شرکت‌ها برای ترغیب طرفداران فوتبال به مصرف برندهای مختلف پرداخت می‌کنند بی‌رقیب و قابل‌توجه است. وقتی حرف از جریان مالی در مهارت‌های تربیت بدنی باشد، هیچ ورزش دیگری در سطح جهانی به فوتبال نزدیک هم نمی‌شود. جام جهانی قطر، که از 20 نوامبر آغاز می‌شود، چند «اولین‌بار» تاریخی را رقم خواهد زد: اولین‌باری است که جام جهانی در کشوری با اکثریت عرب و مسلمان برگزار می‌شود. همچنین برای اولین‌بار به دلیل گرمای بالای هوا در تابستان قطر، در زمستان برگزار می‌شود و مهم‌تر از همه، این اولین‌باری است که جام به عنوان نقطه‌عطفی در پروژه توسعه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 براساس مقاله‌ای از آدریان وولدریج، ستون‌نویس تجارت جهانی بلومبرگ، خاندان آل ثانی از ثروت بی‌شمار حاصل از فروش گاز طبیعی مایع استفاده می‌کنند تا امنیت حکومت خود را تضمین و رفاه بلندمدت را در این کشور پایه‌ریزی کنند. قطر در اواسط دهه 1990 یک پایگاه هوایی میلیارد‌دلاری ساخت و آن را در اختیار آمریکا قرار داد. این کشور شبکه الجزیره را راه‌اندازی کرد که اکنون رسانه‌ای جهانی شده است. حال این کشور از آن زمان به طور فزاینده‌ای روی شهرت جهانی و درآمدزایی به واسطه فوتبال متمرکز شده است. در همین راستا بنیاد سرمایه‌گذاری قطر اسپورت، در 2011 پاری‌سن‌ژرمن را خریداری و این باشگاه متوسط فرانسوی را به یک قدرت اروپایی تبدیل کرد. سازمان‌های مختلف قطری با باشگاه‌های معتبر اروپایی مانند بارسلونا (سالانه 30میلیون پوند برای اسپانسری پیراهن)، رئال مادرید، بایرن مونیخ و آ.اس.رم قراردادهای حمایت مالی منعقد کرده‌اند. دولت همچنین با صرف هزینه هنگفت برای ایجاد و بهبود سطح لیگ قطر، بررسی مهارت‌های فوتبالی هر قطری 12ساله و جستجوی آفریقا برای ستاره‌های آینده، در زمین فوتبال سرمایه‌گذاری بزرگی داشته است.

کوبید و دوباره ساخت!
با جام جهانی 2022، قطر نیز چهره خود را کاملا تغییر داده است. قطر از زمان پیروزی در رقابت برای میزبانی جام جهانی در سال 2010، بیش از 250میلیارد دلار برای توسعه فوتبال هزینه کرده است، رقمی که هزینه 42‌‌میلیارد‌دلاری چین برای المپیک 2008 پکن و 55 ‌میلیارد‌دلاری روسیه برای بازی‌های المپیک زمستانی 2014 را به حاشیه برده و کوچک می‌شمارد. از این مبلغ 10‌میلیارد در هشت استادیوم فوتبال هزینه و باقی به دگرگونی عمده کشور اختصاص داده شده است: از جمله بازسازی کامل مرکز شهر دوحه؛ ساخت نزدیک به صد هتل جدید؛ توسعه بنادر و فرودگاه‌ها؛ نوسازی سیستم جاده‌ای؛ ایجاد سه خط مترو و ایجاد شهری جدید با بیش از 250هزار نفر جمعیت، گوشه‌ای از اقدامات تحول‌آمیز قطر به بهانه میزبانی جام جهانی بوده است.

فوتبال محرک جهانی شدن
جهانی شدن فوتبال توسط یکی از ابتدایی‌ترین اصول اقتصادی و به کمک نیروهای بازار ساماندهی می‌شود: تیم‌هایی که می‌توانند بهترین استعدادها را جذب کنند، بیشترین پول را به دست می‌آورند و تیم‌هایی که بیشترین درآمد را داشته باشند، می‌توانند بیشترین استعدادها را در اختیار داشته باشند. این امر منجر به ایجاد تیم‌های پرستاره و لیگ‌های بزرگ فوتبال شده است که از بقیه دنیای فوتبال دورتر شده‌اند. صنعت فوتبال همچنین منجر به افزایش تجارت فرامرزی شده است: در لیگ برتر انگلیس، که عنوان جهانی‌ترین لیگ جهان را یدک می‌کشد، سه‌چهارم بازیکنان و بیش از نیمی از مدیران از افراد غیر‌انگلیسی تشکیل شده است و صاحبان نیمی از باشگاه‌های لیگ برتر خارجی هستند.

نیروهای بازار در اروپا در قوی‌ترین حالت ممکن هستند، قاره‌ای که معمولا به دلیل عدم‌تمایل به پذیرش ارزش‌های تجاری شناخته می‌شود. اروپا با پذیرش بازارهای باز استعدادها، به مرکز جهانی سرمایه‌گذاری فوتبال تبدیل شده است، و با سرازیر کردن پول به استادیوم‌ها، برنامه‌های آموزشی و کارکنان پشتیبانی، به قطب حرفه‌ای این ورزش در جهان تبدیل شده است. تیم‌های اروپایی پنج دوره از شش جام جهانی در فاصله سال‌های 1998 تا 2018 را برنده شده‌اند و سه‌چهارم فینالیست‌ها را نیز تشکیل داده‌اند.

نیروهای مقابل هم در زمین فوتبال
دو نیروی متفاوت تجاری و سیاسی، گاهی اوقات در جهت متضاد هم حرکت می‌کنند: به عنوان مثال انگلستان به طور معمول در جام جهانی عملکرد ضعیفی دارد، زیرا به عنوان بین‌المللی‌ترین بازار فوتبال جهان، بسیاری از بهترین بازیکنان خود را به واسطه کشورهای محل تولد متفاوت آنها از دست می‌دهد و باید تیم خود را از میان گروهی بازیکن انگلیسی‌الاصل که عادت به بازی با هم ندارند، شکل دهد. با‌این‌حال، به طور کلی این دو نیرو یکدیگر را تقویت می‌کنند. جام جهانی چهارساله تنها یکی از متعدد رویدادهای فوتبالی جهان است، این ورزش از لیگ قهرمانان اروپا تا بازی‌های هفتگی لیگ برتر، از صدراعظم آلمان تا محله‌های فقیر‌نشین کنیا، طرفداران را در سراسر جهان به وجد می‌آورد.

روی دیگر جام جهانی
روی دیگر، از نگاه ستون‌نویس بلومبرگ، حواشی فاجعه‌بار مشکلات کارگران ساختمانی قطر در گرما و گرد‌و‌غبار بیابان‌های اغلب وحشتناک بوده است. هر چند دولت قطر از پذیرفتن مسوولیت وجود چنین شرایط اسفباری که گفته می‌شود به مرگ ده‌ها نفر منجر شده است سر باز می‌زند، با‌این‌حال توجیه و تعصب کورکورانه در یک رویداد جهانی که در سراسر جهان پخش و توسط شرکت‌های بزرگ جهانی حمایت می‌شود، جایی ندارد، هر چند فوتبال تجسمی از ارزش‌های روشنگرانه غرب نیست، که اکنون به دلیل تلاقی با خاورمیانه در معرض تهدید قرار گرفته شده باشد. بسیاری از خودکامگان جهان مشتاق هستند به واسطه فوتبال به اهداف سیاسی دست یابند؛ باید در نظر داشت پروژه عظیم 250‌میلیارد‌دلاری همان‌قدر که پیشرفت و توسعه به ارمغان آورده است، احتمالا مشکلاتی نیز به همراه داشته است.

انتظار می‌رود با شروع بازی‌ها، میلیاردها نفر در تب‌وتاب جام جهانی به سرعت نگرانی‌های خود را در مورد حقوق بشر فراموش کنند. فوتبال تنها یک رویداد ورزشی، یا صرفا یک بازی زیبا نیست، بلکه صحنه‌ای کاملا غیرقابل‌پیش‌بینی است. در این میان ممکن است کشور کوچکی مانند کرواسی بتواند غول‌ها را به زیر بکشد و بازیکنان ناشناخته می‌توانند ناگهان فوق‌ستاره جهانی شوند. در زمانه‌ای که توقعات رو به کاهش و چشم‌اندازها تحلیل رفته و ملی‌گرایی افراطی است، قطر به بهانه برگزاری جام جهانی بسیاری از سیاست‌های خود را تعدیل و اصلاح کرده است. قطری‌ها با بزرگ‌اندیشی، استقبال از جهانی‌سازی و ساختن بنای یادبود برای جهانی‌ترین مسابقات جهان، این روند را مهار کردند.

آتش کرونا در خرمن قطر
به نظر می‌رسد با وجود اینکه اقتصاد جهانی تا حد زیادی از آثار بحران رکودی کرونا فاصله گرفته است،‌ برآوردها از درآمد آتی قطر از برگزاری جام جهانی تحت تاثیر این عامل قرار گرفته است. در‌حالی‌که قطر با هدف نشان دادن پیشرفت سریع شهر دوحه این رویداد را برگزار می‌کند، انتظار دارد این رویداد بین‌المللی 17میلیارد دلار به اقتصادش اضافه کند که از پیش‌بینی‌های قبلی در سطح پایین‌تری قرار دارد. این کاهش درآمد احتمالی به دنبال فشارهای اقتصادی در کشورهای پیشرفته به وجود آمده است که بر مخارج هوادارانی که به این کشور سفر می‌کنند اثر منفی خواهد گذاشت.

    نوشین رشیدی نژاد