بزرگنمایی:

سازمان تجارت جهانی چیست و آیا عضویت در آن به سود ایران است؟
 
به گزارش صبح ملت به نقل از تجارت‌نیوز، بارها از روابط میان کشورها و تعرفه‌های پایین اقتصادی میان آنها شنیده‌ایم که مشوق تجارت بین کشورهاست. در این میان معمولا سخن از سازمانی به میان آمده که چنین روابطی را مدیریت می‌کند. سازمان تجارت جهانی چیست و چرا باید به عضویت در آن بیاندیشیم؟

داستان از بعد جنگ جهانی دوم به بعد آغاز می‌شود. پس از این جنگ خرابی‌های بسیار به بار آمده بود و فقر سایه‌ خویش را بر گستره‌ ملت‌های مختلف در جای جای دنیا پراکنده بود. در این فضا تنفر، درد و رنج پا می‌گرفت و موج می‌زد. از سمتی دیگر، جریانی چپ‌گرا و افراطی در جهان حاکم بود که نوید آینده‌ای بهتر را با آمدن به زیر پرچم کمونیسم می‌داد و از دوگانه‌ای اهریمنی میان سرمایه‌داران و کارگران صحبت می‌کرد.

مضاف بر این، جهان سرمایه‌داری در حال بازسازی خود از جنگ و ساخت دنیایی نوین بود. علم اقتصاد آن زمان بر این نکته آگاه بود که یک کشور نمی‌تواند به تنهایی در عرصه اقتصاد کالاهایی رنگارنگ و با کیفیت بالا تولید کند و سیستمی لازم بود که در آن به تقسیم کار میان کشورها پرداخته و هر کشور براساس برتری‌های خود در آن به مشارکت بپردازد. در نتیجه این فشارهای اقتصادی و سیاسی برای همکاری و زدودن فقر بود که همکاری‌های بین‌المللی شکل گرفت و یکی از برجسته‌ترین فرم‌های این همکاری موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت (GATT) بود.

می‌توان این موافقت‌نامه را پدر سازمان تجارت جهانی دانست. پس از جنگ، ایالات متحده به دنبال بازسازی جریان تجارت جهانی، مجموعه‌ای از کنفرانس‌هایی برگزار می‌کند. و اولین بار به سال 1947 در کنفرانس تجارت و اشتغال سازمان ملل مطرح می‌شود. در ابتدا صحبت از سازمانی به نام ITO  بود تا در کنار صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی به فعالیت بپردازد اما در نهایت امریکا به این ایده پشت کرد و موجب شکست آن شد.

در نهایت در تاریخ سی‌ام اکتبر 1947 در شهر ژنو موافقت‌نامه‌ای امضا می‌شود تا به واسطه آن 23 کشور متعهد شدند تا تعرفه‌ها و سهمیه‌های موجود را به حداقل برسانند. این موافقت‌نامه طی دوره‌های گوناگون بازبینی و تجدید شد. تا اینکه بالاخره در سال 1995 GATT  به سازمان تجارت جهانی بدل گشت.

سازمان تجارت جهانی متولد اجرای آخرین دور موافقت‌نامه تجاری است. در این دوره اجرای GATT کنفرانسی در اروگوئه تشکیل شد که در آن حول محور تاسیس این سازمان اتفاق نظر حاصل شد تا سرانجام در یکم ژانویه 1995 این سازمان رسمی شود.

به طور کلی وظیفه این سازمان به تنظیم و تسهیل تجارت است. سازمان تجارت جهانی به اجرا و مدیریت انواع گوناگونی از موافقت‌نامه‌ها و ایجاد فضایی برای گفت‌وگو میان دولت‌ها و حل اختلافات می‌پردازدو این سازمان به دنبال آن است که با مرور و نظارت بر سیاست‌های ملی تجاری، یکپارچگی و شفافیت را در اقتصاد بین‌الملل حفظ کند.

همچنین این سازمان به یاری کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته مشغول است تا با قوانین این سازمان هماهنگ شوند. سازمان تجارت جهانی هم اکنون 164 عضو در خود دارد که شامل 98 درصد تجارت و تولید ناخالص داخلی جهانی است.

مدیریت سازمان تجارت جهانی بدین صورت است که بالاترین مرتبه آن یک کنفرانس دوسالانه است و کارهای روزمره آن را یک کارگروه عمومی، کارگروه حل اختلافات و کارگروه بازبینی سیاست تجاری انجام می‌دهند که هر کدام از آن‌ها خود به بخش‌های جزئی‌تر تقسیم می‌شوند. فرآیند عضویت در این سازمان یک فرآیند پنج ساله است که هر کشور براساس ساختار سیاسی و اقتصادی خود باید آن را طی کند و ممکن است بیشتر از این مقدار هم زمانبر باشد. ایران نیز در سال 1375 درخواست الحاق خود را ارائه کرده است ولی همچنان به عنوان عضو ناظر این سازمان فعالیت می‌کند.

وارد شدن در چرخه همکاری‌های اقتصادی بین‌الملل اگر به درستی و اصولی انجام شود، فواید سرشاری برای کشور خواهد داشت. برای درک این فواید باید به این نکته توجه داشت که حتی پهناورترین کشورها نیز نمی‌توانند امکانات خود را در تولید تمامی کالاها و خدمات توزیع کنند. در نتیجه همواره سطحی از تولید باقی می‌ماند که بایستی به یک شریک دیگر واگذار شود.

مضاف بر این، هر صنعتی به سطح پایه‌ای از سرمایه احتیاج دارد و در صورت تقسیم سرمایه میان آن‌ها، بعضی از کالاها سرمایه کافی برای تولید نخواهند داشت. در ادامه از آن جایی که هر کشوری به دنبال بهینه کردن درآمد خود است، متوجه می‌شود که نمی‌تواند به تولید تمامی کالاها از صفر تا صد بپردازد. تمامی این‌ها باعث می‌شود که هرکشوری منابع محدود خود را بر تولید کالاهایی مشخص با مقداری مشخص تمرکز کند و بقیه مایحتاج خود را از محل دادوستد به دست آورد.

در این مسیر با تخصصی شدن صنایع، مقدار تولید کالاها و کیفیت آن‌ها رشد قابل‌توجهی می‌کند که نتیجه آن درآمد بیشتر برای کشور مبدا و کالاهای متنوع حتی در کشورهای دوردست است.

از سمتی دیگر با افزایش سطح تولید اقتصاد و پیچیدگی آن، فرصت‌های بیشتر و متنوع‌تر برای شهروندان پدید می‌آید که حاصل آن زندگی در رفاه بیشتر است. در همین راستا است که فقر برچیده می‌شود و ظرفیت جامعه در بخش تولید به کار گرفته می‌شود. از سمتی دیگر در ایران همچنان شاهد پدیده‌ای به نام قاچاق کالا هستیم که یکی از زمینه‌های شکل‌گیری آن، وجود تعرفه‌های بالا بر کالاهای وارداتی است. قاچاق به تولید داخل ضربه می‌زند و کالایی بی‌نام‌ونشان و ضمانت را در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهد. در نهایت درآمدی سرشار نیز برای قاچاقچیان فراهم می‌شود.

عضویت در چرخه تجارت جهانی تنها کالا و خدمات بهتر فراهم نمی‌آورد، بلکه یادگیری عنصر مهم دیگری است که در آن وجود دارد. همکاری‌های این چنین فناوری‌های تولیدی و شیوه‌های مدیریتی نوین را به کشور وارد می‌کند و به دنبال آن کارگر ایرانی با راه رفتن بر لبه فناوری و علم می‌تواند دست به خلاقیت و نوآوری بزند و مسائل پیچیده‌تری را حل کند.

در نهایت باید گفت که قطعا گروه‌هایی ذینفع در هر کشور وجود دارند که از چنین پدیده‌ای متضرر خواهند شد و جهانی‌سازی خالی از اشکال نیست.   

      نوشین رشیدی نژاد