صنعت حفاری در عهد ساسانیان؛ راهروهای استراتژیک در مرکز شهر دزفول. قسمت اول
بزرگنمایی:
در قرن سوم میلادی (۱۷۰۰سال پیش) به فرمان سلاطین ساسانی، تونلی به طول بیش از پنجاه کیلومتر دراعماق زمین، حد فاصل بین دو نقطه از شهر "گندی شاپور" تا "ایوان کرخه" حفر گردید تا بدین طریق بتوانند به دور از چشم دشمنان، و هر متجاوز خیره سر، این دو نقطه را به یکدیگر متصل و عملیات نظامی و غافل گیری بیگانگان را به راحتی جامه عمل پوشانند.د.
صنعت حفاری در عهد ساسانیان؛
راهروهای استراتژیک در مرکز شهر دزفول.
در قرن سوم میلادی (1700سال پیش) به فرمان سلاطین ساسانی، تونلی به طول بیش از پنجاه کیلومتر دراعماق زمین، حد فاصل بین دو نقطه از شهر "گندی شاپور" تا "ایوان کرخه" حفر گردید تا بدین طریق بتوانند به دور از چشم دشمنان، و هر متجاوز خیره سر، این دو نقطه را به یکدیگر متصل و عملیات نظامی و غافل گیری بیگانگان را به راحتی جامه عمل پوشانند.
این تونل چند کاره؛ و در موقعیت های خاص و سوق الجیشی کار حمل ابزار و آلات جنگی و نقل و انتقال نفرات را بر عهده داشت.
مهمترین و اصلی ترین بخش این مسیر، دژ مستحکم و نفوذ ناپذیر "دژ پل" بود. قلعه ای که عرب بر آن نام محکمترین قلعه (( قطره )) نهاده بود.
ساخت پل عظیم و استراتژیک ساسانی "اندامش" ضرورت حفظ و حراست از آن را در مقابل هر مکر و حیله باطل اجتناب ناپذیر می کرد.
از طرفی پر رمز و رازترین زندان؛ مخوف ترین سیاه چال عصر ساسانیان که به "قلعه فراموشی"(1) یا "گیل گرد" (2) شهرت یافته بود و شخصیت های سیاسی، دولتمردان و تنی چند از شاهزادگان را در دل خود جای داده بود، در این مکان قرار داشت.
نیز حکومت ساسانیان برای تردد در منطقه و حوزه استحفاظی مقر حکومتی در دیار "شوشتر" و "گندی شاپور" مبادرت به احداث تونلی زیر زمینی نمود.
مشخصات این تونل برابر شواهد و مشاهدات به عرض دو مترو نیم و ارتفاعی کمتر از دو متر با بدنه ای طبیعی سنگلاخی "از جنس "قُل قُ شُم" (3) به طول ده/دوازده کیلومتر، در حالی که قسمت هایی از کف راهرو آجر فرش شده٬ ساخته و در مسیر شرق به عرب کشیده شده است، در دههی چهل (دوران پهلوی دوم) قسمت های از این تونل زیر زمینی توسط هلندی ها و به صورت اتفاقی شناسایی و هویدا شد؛ اما اسرار آن کتمان و پوشیده شد.
ورودی این تونل از گندی شاپور شروع و در چندین نقطه و علی الخصوص مرکزیت شهر دزفول کنونی و نهایت امر در کناره های رودخانه سر در آورده است.
و در ادامه....
نویسنده : دکتر عبدالامیر مقدم - ویراستار : علی رشنو - اختصاصی صبح ملت نیوز
با سپاس از اساتید ارجمند
استاد احمد افشاریان زاده
استاد ناصر باشیان
مهندس کاظم جلیل پور
______________
پاورقی
1 . "قلعهٔ فراموشی" یا "گیل گرد" یا "اندمشن" یا "انوشبرد" قلعهٔ مستحکمی واقع در خوزستان در زمان ساسانیان بوده است. از جهت اینکه نام زندانیان و حتی نام آن مکان را کسی نبایستی بر زبان می آورد، این مکان را قلعهٔ فراموشی میخواندند. یک نوع قلعهٔ باستیل محسوب میشده است و جایی برای حبس و از میان بردن اشخاص بلند مرتبت بوده که وجودشان برای کشور و شاه خطرناک بشمار میآمده است.
چندین نفر از خاندان سلطنتی در این زندان افتاده بودند که از آنجمله "ارشک سوم" پادشاه ارمنستان میباشد. به نقل از "پروکوپیوس"، "قباد یکم" (پادشاه ساسانی که دو بار بر تخت پادشاهی ایران نشست، بار نخست میان سالهای 488 تا 496 میلادی و بار دوم 499 تا 531 میلادی) پس از محرومیت از تاج و تخت در آنجا زندانی بود و از همانجا فرار اختیار نمود. بعدها شیرویه عدهای از زندانیان آنجا را آزاد کرد و ایشان به او کمک نمودند تا توانست پدر خویش خسرو پرویز را از تخت پایین آورد.
ایران در زمان ساسانیان، کریستن سن، ترجمهٔ رشید یاسمی ص 330 ، چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر 1367
2 . نفرین مشهور دزفولی/شوشتری با لفظ (( گیل گرایات ، گیل نه گرایات (( دقیقا از نام همین مکان و این زندان نشأت گرفته است.
3 . وضعیت طبیعی زمین های شمال خوزستان، موقعیت جغرافیایی بر صخره ای از "کنگلومرا" (سنگ های به هم جوش خورده شده) که در گویش دزفولی/شوشتری به آن (( قُل قُ شُم)) گویند.
گذری بر کوی و محله های شهر دزفول، احمد افشاریان زاده