وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گزارشی، خلاصه ای از فعالیتها و اقدامات یک سال گذشته این وزارتخانه را تشریح کرد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دولت به نقل از اداره کل روابط عمومی وزارت علوم، راهبردهای مهم مدیریتی در این دوره، تلاش برای حفظ و ارتقای شاخصهای علمی در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهش و فناوری، ارتقای جایگاه دانشگاههای کشور در نظامهای معتبر بینالمللی، دستاوردهای فناورانه و دانشبنیان و زیرساختهای فناوری، گسترش ارتباطات علمی بینالمللی، فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی دانشجویان، فعالیتهای حوزه دانشجویی و رفاهی، فعالیت اجرایی ستادی و برنامههای مهم در دست اقدام در حوزههای آموزش، پژوهش و فناوری از جمله رئوس مهم این گزارش به شمار میرود.
متن این گزارش به شرح زیر است:
1. راهبردهای مهم مدیریتی در این دوره
الف) ایجاد فضایی آرام و بیتنش در دانشگاهها به مثابه پیششرط ضروری برای توسعه علمی و فناوری: چنانکه مستحضرید وجود حساسیتها و بعضاً تنشهای سیاسی نامتعارف در محیطهای دانشگاهی از موضوعات مهمی است که همواره انجام فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و فناوری را دشوار کرده است. برونرفت از این شرایط از اولویتهای این وزارتخانه بوده و هست تا زمینه مناسب انجام مأموریتهای محوّله برای توسعه علمی کشور فراهم آید. در پرتو این سیاست، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در یک سال گذشته از نشاط و پویایی بی سابقهای در فعالیتهای دانشجویی و نیز فضایی آرام و امیدوارکننده برخوردار بودهاند. برای نمونه، حسب گزارش وزارت کشور، در سال گذشته به مناسبت 16 آذر بالغ بر 1200 میزگرد، سخنرانی و مناظره با حضور طیفهای سیاسی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی برگزار شده که رکوردی بیسابقه است.
ب) برقراری تعامل مؤثر با نهاد دولت، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و سایر دستگاهها و نهادهای ذیربط در عرصه آموزش عالی
ج) ایجاد ارتباط میان مدیریتهای ستادی و صف برای تصمیمگیری درست و فراهم کردن زمینههای اجرای سازنده تصمیمها
د) پرهیز از بزرگنمایی مشکلات و تلاش برای ایجاد فضای امید و اعتماد در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی
ه) تلاش برای ارتقای جایگاه و تقویت اقتدار دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری، و تبدیل آنها به مجموعههای مؤثر برای ورود به حل مسائل کلان کشور
و) اهتمام به تنظیم و تدوین برنامههای راهبردی در حوزه ستادی و صف در چارچوب اسناد مهم بالادستی، چون: نقشه جامع علمی کشور، سند اسلامی شدن دانشگاهها، برنامههای توسعه پنجم و ششم، و برنامه ارائهشده به مجلس شورای اسلامی هنگام اخذ رأی اعتماد
ز) انتصاب مدیران شایسته: شایان ذکر است به دلیل تداوم فعالیت دولت تدبیر و امید از دولت یازدهم به دولت دوازدهم سیاست کلی بر ایجاد کمترین تغییرات مدیریتی بوده است. در عین حال، در موارد ضروری کارگروه مشورتی زیر نظر وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل شده است و همکاران جدید با توجه به معیارهای زیر انتخاب و معرفی شدهاند:
1. شایستگیهای علمی، اخلاقی و برخورداری از توان مدیریتی
2. داشتن انگیزه و چالاکی برای خدمت به آموزش عالی
3. مقبولیت در بین همکاران دانشگاهی
4. اعتقاد به پیشبرد سیاستهای اعتدالی دولت تدبیر و امید
5. حتیالامکان به لحاظ سنی جوان
2. تلاش برای حفظ و ارتقای شاخصهای علمی در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهش و فناوری
ارتقای کیفی فعالیتهای آموزشی و پژوهشی و اجرای سیاستهای حمایت از توسعه فعالیتهای برجسته از مهمترین فعالیتهای این مدت بوده است. در پرتو این سیاست، وضعیت رشد علمی کشور در دولت دوازدهم رشد درخور ملاحظهای داشته به طوری که جمهوری اسلامی ایران در سال 2017 در میان 25 کشور برتر تولیدکننده علم دنیا با 8.9 درصد رشد نسبی علمی رتبه اول را کسب کرده است. چنین رشدی ایران را از گردونه رقابت با کشورهای در حال توسعه، که روزی رقیب محسوب میشدند، عبور داده است و در حال حاضر در میان مدعیان اصلی علم و فناوری به رقابت میپردازد. روسیه با 6.6 درصد رشد و چین با 4.3 درصد رشد به ترتیب در رتبههای دوم و سوم در میان 25 کشور برتر دنیا قرار دارند.
رتبه علمی ایران در دنیا با 55204 مدرک با 5 مرتبه ارتقا به رتبه 16 ارتقا یافته است در حالی که ترکیه در همین سال با 47975 مدرک در رتبه 18 قرار دارد. بر اساس آخرین آمار پایگاههای معتبر بینالمللی، رتبه ایران در تولید مقالات در سال 2016 به 18 و در سال 2017 به 16 رسیده، که در سال 2013 در پایگاه آی. اس. آی 21 بوده است. طبق آخرین آمار تا 20 مهرماه 1397، در شش ماه اول سال 2018 نیز ایران در رتبه 16 قرار داشته است. همچنین ایران در تولید علم در میان کشورهای منطقه و کشورهای اسلامی در همه موارد رتبه اول را داراست و در میان کشورهای جنبش عدم تعهد ایران بعد از کشور هندوستان در رتبه دوم قرار دارد.
3. ارتقای جایگاه دانشگاههای کشور در نظامهای معتبر بینالمللی
در مجموع، حضور دانشگاههای کشور در مهمترین نظامهای معتبر بینالمللی رتبهبندی، نظیر تایمز، لایدن، کیو اس و شانگهای افزایش یافته که حاکی از افزایش کیفیت و اثرگذاری آنها در دنیاست. در سال 2018 تعداد دانشگاههای کشور در نظام رتبهبندی تایمز و لایدن به ترتیب به 18 و 21 مورد رسیده است. علاوه بر این، 6 دانشگاه ایرانی در بین دانشگاههای برتر دنیا در نظام رتبهبندی QS در سال 2019 قرار دارند در حالی که این تعداد در سالهای 2015 و 2016 فقط 2 مورد و در سالهای 2017 و 2018، 5 مورد بوده است. این آمار نشان میدهد که علاوه بر توسعه کمّی به کیفیت و عملکرد علمی به طور جدی توجه شده است.
4. دستاوردهای فناورانه و دانشبنیان و زیرساختهای فناوری
ورود نظاممند دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری کشور به بحث فناوری و برنامهریزی برای کامل کردن چرخه علم تا محصول و ثروت از مهمترین برنامههای این دوره است. بدین منظور، تعداد پارکهای علم و فناوری از 33 پارک در سال 1391 به 43 پارک در سال 1397 افزایش یافته است. توسعه این بستر مهم، اقتصاد دانشبنیان، اشتغال دانشآموختگان و چرخه مالی فعالیتهای علمی و فنی را در پی داشته به طوری که علاوه بر افزایش تعداد شرکتهای دانشبنیان (مستقر در پارکها) از صفر در سال 1391 به 1297 تا پایان سال 1396 شاخصهای فروش و اشتغال (بهویژه برای فارغالتحصیلان دانشگاهها و مراکز آموزش عالی) نیز ارتقای درخور توجهی داشته است. بر این اساس، طی مدت مشابه میزان فروش این شرکتها از 171 میلیارد تومان به 7,783 میلیارد تومان و میزان صادرات آنان نیز از 2,42 میلیون دلار به 262,625 میلیون دلار رسیده است. علاوه بر این، در این مدت تعداد شاغلان در واحدهای فناور و شرکتهای دانشبنیان مستقر در پارکهای علم و فناوری از 19000 نفر به 42100 نفر افزایش داشته است. همچنین تعداد ایدههای تبدیلشده به محصول تجاری از 587 ایده به 2888 ایده و تعداد فناوری و محصولات صادرشده از 36 به 375 رشد داشته است.
5. گسترش ارتباطات علمی بینالمللی
مهمترین اقدامات در این دوره عبارتاند از:
1. تعریف، توافق و اجرایی کردن 150 طرح مشترک پژوهشی در حوزههای فنی بین دانشگاههای داخل و دانشگاههای معتبر خارجی در یک سال اخیر، که سبب بهره گرفتن از امکانات دانشگاههای مجهز دنیا شده است.
2. تعریف 11 دوره مشترک تحصیلی بینالمللی بین دانشگاههای داخل و خارج کشور
3. حضور بیش از 2100 دانشمند، رئیس دانشگاه، عضو هیئت علمی خارجی در ایران برای گسترش همکاریهای دوجانبه، سمینارها، دورههای آموزشی و پرورشی و متقابلاً سفر 1450 نفر از اعضای هیئت علمی به خارج از کشور برای شرکت در سمینارها و اجرای طرحهای پژوهشی مشترک. در این تبادلات صدها دانش فنی و نوین جذب شده است که توانمندی کشور را در زمینههای گوناگون افزایش میدهد.
4. افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی خارجی، بهویژه از کشورهای مسلمان، نظیر سوریه، عراق، لبنان، یمن و افغانستان، به گونهای که در حال حاضر هزاران نفر از این کشورها در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در ایران مشغول به تحصیلاند.
5. افزایش تعداد کرسیهای زبان و ادبیات فارسی و ایرانشناسی در دانشگاههای مهم دنیا. تعداد این کرسیها در سال جاری به 56 کرسی در 37 کشور دنیا توسعه یافته که وظیفه دیپلماسی علمی، آشنایی با فرهنگ اسلامی- ایرانی و زنده نگه داشتن زبان فارسی را بر عهده دارند
6. فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی دانشجویان
فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی به فضاهای آموزشی و پژوهشی رونق میبخشد و توانمندیهای دانشآموختگان را تقویت میکند. در این بین به بخشی از اقدامات اشاره میکنیم:
1-6. حمایت از فعالیتهای فرهنگی به منظور راهبردهای سند دانشگاه اسلامی
الف) فعالیت بیش از 3200 کانون دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در حوزههای دینی و مذهبی، اجتماعی، ادبی و هنری، فرهنگ و اندیشه
ب) برگزاری نمایشگاه آسیبهای اجتماعی با عنوان «قبل از پایان» در مناطق دهگانه دانشگاههای سراسری کشور
ج) تهیه 9 فیلم کوتاه با موضوع آسیبهای اجتماعی
د) برنامه مشترک با شورای اجتماعی کشور و نیز ستاد مبارزه با مواد مخدر برای پیشگیری و کاهش آسیبهای اجتماعی
2-6. برگزاری جشنوارههای قرآن و عترت در سطوح دانشگاهی، منطقهای، سراسری و ملی
الف) برگزاری سی و سومین جشنواره سراسری قرآن و عترت در مرحله کشوری به میزبانی دانشگاه زنجان در شهریور 1397 با حضور 600 نفر از دانشجویان برگزیده
ب) برگزاری جشنواره ملی قرآن و عترت در آبانماه 1397 در دانشگاه فردوسی مشهد مشارکت 350 هزار دانشجو در برگزاری آن از سطح دانشگاه تا سطح ملی
3-6. اردوی راهیان نور و رضوی
اردوهای راهیان نور از برنامههای مستمر و اولویتدار معاونت فرهنگی و اجتماعی است. در سال 1396 حدود 90 هزار دانشجو در آن شرکت داشتند و 6500 نفر نیز در اردوهای رضوی شرکت کردهاند.
4-6. برگزاری جشنواره شهدای دانشجو
الف) برگزاری جشنوارههای شهدای دانشجویی در مقیاس دانشگاهی، منطقی و سراسری
ب) برگزاری جشنواره دانشگاهی و سراسری شهدا با محوریت شهدای مدافع حرم و برگزاری دومین اجلاس مرکزی شهدای دانشجوی مدافع حرم در دانشگاه فردوسی مشهد
5-6. حمایت از تشکلهای اسلامی دانشجویی
الف) در حال حاضر در دانشگاههای کشور 324 تشکل اسلامی فعالیت دارند.
ب) حمایت هیئتهای نظارت دانشگاهها و مراکز آموزش عالی از فعالیتهای ضابطهمند تشکلهای دانشجویی (صدور 4930 مجوز از 5216 مجوّز درخواستی)
6-6. حمایت از فعالیتهای انجمنهای علمی و دانشجویی
در حال حاضر 9388 انجمن علمی دانشجویی در رشتههای تخصصی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور فعالاند. اقدامات انجامشده در این خصوص عبارت است از:
الف) برگزاری دهمین جشنواره ملی حرکت در آذرماه 1396 در دانشگاه رازی کرمانشاه و برنامهریزی برای برگزاری یازدهمین جشنواره در دانشگاه اصفهان در آذرماه 1397 با حضور نمایندگانی از مجموعههای متناظر با حوزه علمی انجمنها به منظور ایجاد ارتباط و پیوند بیشتر با بازار کار و بخش مصرفکننده دستاوردهای علمی و پژوهشی
ب) انتشار 4970 نشریه دانشجویی به مثابه بخشی از مشارکت دانشجویان
ج) حجم فعالیتها و استقبال دانشجویان به حدی است که امکان حمایت کامل به دلیل کمبود منابع مالی فراهم نبوده است. با این حال، دانشجویان بسیار مشتاق انجام فعالیت در این حوزهاند.
7. فعالیتهای حوزه دانشجویی و رفاهی
الف) مشاوره و سلامت
1. پیگیری اجرای برنامه دانشگاه عاری از دخانیات و پیشگیری از مصرف مواد
2. برگزاری کارگاههای آموزشی مهارتهای زندگی و طرح مداخله در شکستهای عاطفی و مدیریت روابط بین فردی دانشجویان
3. توسعه و حمایت از فعالیت کانونهای همیاران سلامت (روان و جسم)
4. اجرای طرح ملی کارنامه سلامت دانشجویان ورودی جدید دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی سراسر کشور
ب) بورس و اعزام
1. تداوم عرضه خدمات به متقاضیان ادامه تحصیل در خارج از کشور با هزینه شخصی
2. پرداخت تسهیلات ویژه برای بازگشت ایرانیان شاغل به تحصیل در خارج به منظور تحصیل در دانشگاههای کشور در سال جاری
3. هدفمند کردن بورسهای تحصیلی اعطایی از دولتهای خارجی
4. افزایش دو برابری اعزام دانشجویان دوره دکتری تخصصی داخل به فهرستهای تحقیقاتی کوتاهمدت خارج از کشور (6 تا 9 ماه) با هدف آشنایی آنان با دستاوردهای روز دنیا و رفع کاستیهای احتمالی دورههای داخل
ج) تربیت بدنی و ورزش
1. گسترش فعالیتهای فوقبرنامه دانشجویان، از جمله افزایش سرانه فضاهای ورزشی برای فعالیتهای سالم با هدف افزایش نشاط و امید دانشجویان
2. حضور مؤثر و هدفمند در یونیورسیاد جهانی دانشجویان (با کسب رتبه دهم جهانی)
3. تحت پوشش قرار دادن 25% دانشجویان در بخش ورزش همگانی و قهرمانی
د) خدمات رفاهی دانشجویی
1. افزایش مبالغ وام دانشجویی و وام ویژه دکتری تخصصی و استفاده از ظرفیت نظام بانکی برای این منظور
2. پرداخت 1,660 میلیارد ریال وام ویژه به دانشجویان دوره دکتری تخصصی در داخل
3. ارتقای کیفیت سراهای دانشجویی (خوابگاهها) با ارتقای 314 سرای دانشجویی به سطح بالاتر
4. کمک به اجرای احداث و تکمیل سراهای دانشجویی با پرداخت یارانه سود بانکی از طریق بخش خصوصی
5. عملیاتی شدن رتبهبندی آشپزخانهها، سالنهای غذاخوری و امکانات جانبی
6. کمک به بهبود وضعیت و ارتقای آشپزخانهها و غذاخوریهای 75 دانشگاه
7. کمک به توسعه رستورانهای مکمل در دانشگاهها
8. طراحی و اجرای نظام شناسایی دانشجویان مستعد و کمبضاعت به منظور عرضه خدمات
9. طراحی و اجرای نظام نیازسنجی نیازهای واقعی دانشجویان (حمایت از اشتغال دانشجویی)
10. ایجاد هماهنگی و تفاهم برای تأسیس 28 خوابگاه دخترانه از طریق بنیاد 15 خرداد در مناطق محروم
11. ایجاد 100 اتاق تندرستی در سراهای دانشجویی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در یک سال گذشته
12. تلاش برای توسعه خوابگاههای متأهلی، که از کمبودهای جدی در دانشگاههاست و نیاز به حمایت همه نهادها دارد.
13. توسعه استفاده از ظرفیت خیّرین در آموزش عالی، برای تأمین زیرساختهای رفاهی، بهویژه خوابگاهی
8. فعالیت اجرایی ستادی
الف) بازدیدها و نشستهای وزیر علوم
● بازدید و برگزاری نشستهایی با همکاران برای ایجاد همنظری بین رؤسای دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری در اجرای سیاستها و تحرّکبخشی به فعالیتهای موردنظر
● بازدید اینجانب از استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، کرمان، همدان، خوزستان، اصفهان، آذربایجان شرقی، فارس، خراسان شمالی، خراسان جنوبی و سمنان
● شرکت در اردوی راهیان نور در استان خوزستان
● برگزاری جلسات با رؤسای دانشگاهها، پژوهشگاهها و پارکها
● نشست با 80 نفر از استادان برجسته دانشگاهها برای شنیدن دیدگاهها و پیشنهادهای آنان
● نشست با تشکلهای دانشجویی فعال در عرصههای فرهنگی، سیاسی و صنفی
● دیدار با استادان پیشکسوت و شاخص در سطح ملی
● دیدار منظم با نخبگان، تشکلهای دانشجویی و هیئت علمی، نمایندگان محترم مردم در مجلس شورای اسلامی
● دیدار با خانوادههای دانشجویان شهید
● شرکت در المپیاد ورزشی دانشجویان دانشگاهها در استان فارس
● شرکت فعال در جلسات هیئتهای علم و فناوری اعزامی از دانشگاههای خارج از کشور برای گسترش همکاریهای علمی
● شرکت فعال در نشستهای پاریس و توکیو با حضور مسئولان بلندپایه آموزش عالی آن کشور برای گسترش روابط علمی
● شرکت فعال در نشستهای مشترک پاریس با هیئتهای بلندپایه خارجی، از جمله سوئیس، فرانسه، آلمان، افغانستان، سوریه، گروه همکاریهای D8 و برخی از سفرای خارجی که با آن ارتباطات علمی داریم.
ب) سایر موارد
● اجرایی کردن سند آمایش آموزش عالی با هدف ارتقای کیفی فعالیتهای آموزشی و پژوهشی و مأموریتگرا کردن مؤسسات آموزش عالی
● ساماندهی زیرنظامهای آموزشی و پژوهشی در دستگاههای اجرایی، حمایت از فعالیتهای دانشگاهها و مؤسسات آموزشی عالی بخش غیر دولتی همراه با نظارت جدی از دیگر اقدامات مهم در این زمینه است.
● برگزاری سه دوره مدیریت آموزش عالی برای رؤسا و سرپرستان جدید دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری
● زمینهسازی برای اجرایی کردن تکلیف تعیینشده در برنامه ششم توسعه در خصوص بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری
● چابکسازی ستاد وزارت با تقلیل پستهای سازمانی
● تشکیل کارگروه تدوین الگوی تنوعبخشی منابع مالی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری
● توسعه و تداوم فعالیتهای مدیریت سبز در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری
● پیگیری توسعه دولت الکترونیک
● پیگیری درخصوص افزایش تسهیلات برای اعضای هیئت علمی، بهویژه افزایش وام خرید مسکن اعضای هیئت علمی از مبلغ 1 میلیارد ریال به 2,5 میلیارد ریال
9. برنامههای مهم در دست اقدام در حوزههای آموزش، پژوهش و فناوری
1. اجرای طرح افزایش مهارت و توان اشتغالپذیری دانشجوهای دورههای کارشناسی
2. پیگیری برای تقاضامحور کردن رسالههای تحصیلات تکمیلی از طریق تأسیس صندوق اختصاصی اعتبار پژوهشی تخصصی و اعطای اعتبار پژوهشی به دانشجویان دورههای کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی
3. برنامه تخصیص اعتبار فناوری به طرحهای خروجی از پژوهش برای تبدیل نتایج به نمونهها و پایلوتهای فناوری در دانشگاهها و پژوهشگاهها با کمک پارکهای علم و فناوری
4. ایجاد ارتباط بیشتر با جامعه و صنعت از طریق حضور اعضای هیئت علمی جوان در بخشهای اجتماعی، اقتصادی و صنعتی کشور. آییننامه فرصت مطالعاتی اعضای هیئت علمی در صنعت و جامعه در این دوره تهیه و ابلاغ شده است. حسب ضوابط تعیینشده، اعضای هیئت علمی جوان بایستی حداقل 6 ماه از دوره استخدام پیمانی و 3 ماه از دوره رسمی آزمایشی خود را در واحدهای تخصصی یا اجرایی مرتبط با تخصص خود فعالیت کنند.
5. توجه بیشتر دانشگاهها و پژوهشگاهها به حل چالشها و مشکلات کشور، بهویژه در محیطزیست، با تشکیل تیمهای پژوهشی و همکاری مشترک دانشگاهها با یکدیگر. ذکر این نکته ضروری است که کنسرسیوم 12 دانشگاه بزرگ کشور اجرای طرح تهیه سیاهه آلودگی را بر عهده گرفته است.
6. گسترش فضاهای کارآفرینی در دانشگاهها، پژوهشگاهها و پارکها و مراکز رشد برای استقرار تعداد بیشتری از واحدهای فناور در آنها
7. تدوین آییننامه اجرایی برای ارتقای کیفیت و اخلاقپژوهشی در فرایندهای پژوهشی
8. حمایت بیشتر از تولید و ثبت پتنتهای داخلی و بینالمللی
9. طرح حمایت از آموزش و ارتقای دانش فنی تولیدکنندگان کالای ایرانی با هدف کمک به واحدهای تولیدی کشور در تولید قطعات و مواد موردنیاز در شرایط تحریم
10. اهتمام ویژه به فعالسازی شورای عالی عتف و بازنگری و فعالسازی کمیسیونهای مربوطه به منظور پیشبرد اهداف شورا
11. بازنگری در ضوابط، مقررات و آییننامهها با هدف بهروزرسانی آنها متناسب با نیازهای کشور
12. توسعه بنیادهای خیّرین حامی آموزش عالی
13. تقویت نقش نظارتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر عملکرد زیر نظام های آموزشی و پژوهشی