بزرگنمایی:

ویروس کرونا و تاثیر این اپیدمی بر معماری و فضای داخلی خانه‌ها

سمیه نیک نامی[1]

تعاریف سبک و شیوه‌های زندگی در گذار از دوران کرونا قطعا به گونه ای متفاوت‌تر از قبل آن و حتی زمان اکنون بیان خواهند شد، ویروسی که کل معادلات زندگی در جهان را از زیر سلطه‌ی خویش بیرون کشید و تمامی مرزهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و بین المللی را از هم گسیخت. کشورهای پیشرفته‌ی جهان و آن‌هایی که داعیه تکنولوژی سر می‌دادند در مقابله با آن با مشکلات فراوانی رو به رو شدند.

کره زمین در طول تاریخ زندگی بشر؛ پاندمی‌های فراوانی را به خود دیده است که هر کدام بحران‌های شدید اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تحولات شگرفی را در جهان به وجود آورده‌اند. تولد جامعه‌ی مدرن، رواج مطبوعات آزاد، شبکه لوله کشی شهری، خدمات آبرسانی، خدمات شهری، مرتفع سازی، سرویس بهداشتی و حمام‌ها به شکل امروزی، تولد کلان شهرها، رشد تجارت الکترونیک، توسعه بستر فضای مجازی در همه گیری ویروس کرونا در هم اکنون و بسیاری اتفاقات دیگر همه از پیامدهای بیماری‌های واگیردار در برهه‌های زمانی مربوط به خود بوده‌اند؛ هرچند عوامل دیگری هم در ایجاد آن‌ها تاثیرگذار بوده‌اند مانند پیشرفت علم که نمی‌توان از آنها چشم پوشی کرد.

قرنطینه یکی از قدیمی‌ترین روش‌ها برای جلوگیری از شیوع بیماری‌های واگیردار و به نوعی یک عکس‌العمل غریزی برای دوری از خطر با واسطه قرار دادن یک فضا برای مراقبت از خویش است. قرنطینه نوعی واسطه مکانی و زمانی برای جلوگیری از مواجهه‌ی فوری در مقابل چیزی که ضعیف هستیم تعریف می‌شود. شاید نمونه‌هایی از آثار ادبی با بیان در خانه ماندن بتوان مثال زد مانند تن پروری آبلوموف روسی نوشته ایوان گینچاروف یا کتاب سفر به دور اتاقم؛ اثر اگزویه دومستر که در در یک دوئل به مدت چهل و دو روز محکوم به حصر خانگی شد و نمونه های بسیاری دیگر اما هیچ یک از این موارد با ذات اجباری قرنطینه و ناخواسته بودن آن شباهتی ندارد و این عامل باعت ناخوشایند بودن آن برای ما می‌شود.

خانه و منزل مکان‌هایی برای استقرار و مسکن مکانی برای تسکین دادن تعریف می‌شوند تعاریفی که شاید در تعریف خانه‌های قدیمی ما بیشتر نمود واقعی آن را به چشم می‌دیدیم. اولین مکان‌هایی که اولین تجربه‌های بی واسطه افراد در انزوا و جمع در آن صورت می‌گرفت. فضای خلوت با خویش، همسر، فرزندان،والدین، خواهر، برادر و دیگران بدون تعرض در آن امکانپذیر بود. خانه‌ها دارای پستوخانه، صندوقخانه، خلوت خانه‌ها، زوایا و کنج‌ها بودند. فضاهای خلوت و تعاملات اجتماعی هر کدام در جای خود به خوبی شکل می گرفتند و به نیازهای هم پاسخ می‌دادند. قلمروهای شخصی، خصوصی، نیمه خصوصی، نیمه عمومی و عمومی مشخص بود و فضاها در قالب فاصله‌های صمیمی، خصوصی، اجتماعی و عمومی تعریف می‌شدند و به آن ها توجه می‌شد.

فضاها الگوهای رفتاری و اجتماعی را به افراد تحمیل می‌کنند؛ برخی از آن ها تقویت کننده و برخی دیگر تضعیف کننده هستند و در نتیجه ابعاد جدیدی را به رفتارهای ساکنان خود می‌دهند. افراد برونگرا بر خلاف تصور عموم به فضای خلوت بیشتری نسبت به افراد درونگرا نیاز دارند و آن با توجه به نوع نگرش افراد به چهار نوع انزوا، قرابت، گمنامی و مدارا قابل تقسیم است.

در خانه‌های قدیمی،تناوب فضایی از بدو ورود به خانه قابل احساس بود بعد از عبور هشتی وارد فضای تقسیم کننده‌ی دالان به اندرونی و بیرونی تعریف می‌شد، سپس انتخاب مسیر را داشتیم و به تبع آن ورود به حیاط، ایوان یا اتاق‌ها صورت می‌گرفت. تمامی ارکان فضا مانند سکوی جلوی درب منزل، کوبه‌های درب ورودی، قرار گرفتن اتاق‌ها در اطراف میان سرا، جانمایی آشپزخانه در جایی به دور از فضای زندگی یا سرویس بهداشتی در مخفی ترین بخش خانه، اختلاف سطح حیاط ، رنگ فضاها، فضاهای باز و نیمه باز، فضاهای خصوصی و نیمه خصوصی تعریف شده بودند.

خانه‌های ما با داشتن فضاهای باز، نیمه باز و بسته مکانی برای قرار و شکل گیری خاطرات جمعی بودند، اما امروزه آپارتمان نشینی و زندگی در فضاهای ایستا و کسل کننده آن را تنها برای مکان خواب تقلیل داده‌اند. تمامی قرارهای ما در فضایی دور از محیط خانه در کافه، رستوران و دیگر فضاهای اجتماعی صورت می‌گیرد، دیگر قراری در خانه شکل نمی‌گیرد. آپارتماتمان‌های ما در چهار دیواری بدون بالکن با پنجره های پوشیده از پرده های ضخیم یا گشوده بر روی دیوار همسایه محصور شده اند. اگر بالکنی هم در فضا وجود داشته باشد با شیشه یا ایرانیت پوشیده شده یا به کاربری غیر از بالک و ایوان مانند انباری، فضای خشک کردن لباس و یا تعبیه بخشی از تاسیسات منزل بدل شده است. در گذشته پنجره‌ها رو به حیاط گشوده می شدند، جریان هوا درون اتاق ها حرکت می‌کرد و آفتاب به درون اتاق‌ها می‌تابید در نتیجه بسیاری از میکروب ها به واسطه ی تابش آفتاب و جریان هوا از بین می‌رفتند. اما امروزه این امر هم صورت نمی‌گیرد؛ پنجره‌ها که باید سه رکن منظر شهری، حریم شخصی و نیاز افراد به منظر بیرون را تامین کنند؛ به واسطه قوانین شهرسازی وظیفه‌ی خود را به انجام نمی‌رسانند. متاسفانه زندگی شهری ما و متقابلا آپارتمان نشینی با الگوهای فردی تطابق داده نشدند و از الگوهای عام تبعیت می‌کنند.

ما برای شهرنشینی باغ ها را تخریب کردیم و در میان آن برج ها را بنا نهادیم، خانه های قدیمی حیاط دار را تخریب کردیم ساختمان‌های چندین طبقه ساختیم، حتی فضای باز میان بلوک‌های ساختمانی را از بین بردیم و ساختمان‌هایی مرتفع و به هم چسبیده ایجاد کردیم، تعریف محله‌ها را از بین بردیم؛ اکنون در این دوران پندمی قرار است در چنین خانه‌هایی با چندین کاربری از جمله مدرسه، دفتر کار، فضای ورزشی، فضای تفریح، فضای جمعی خانواده، فضای مطالعه، اتاق فکر، پارک و هر آنچه قبلا در بیرون این فضا صورت می‌گرفت زندگی کنیم.

حال باید دید خانه هایی که ما بعد از این و یا اکنون برای زندگی کردن به آن فکر می‌کنیم چه ویژگی‌هایی را برای طراحی در آن باید لحاظ گردانیم.

• پلان آزاد در معماری داخلی خانه قطعا دیگر جوابگو نخواهند بود؛ باید معماری داخلی فضاها با دیدگاه کلاس‌های آنلاین برای کودکان، ویدیو کنفرانس برای جلسات آنلاین در محیطی ساکت و پر نور، محل تمرین برای ورزشکاران، دفتر کار افراد خانواده برای دورکاری، فضای مطالعه کردن، فضاهای نیمه باز برای استفاده از هوای آزاد، فضای زندگی و جمع خانوادگی و ... طراحی شود.
• به فضاهای ورودی و راهروهای خانه با نگاه به داشتن فضایی برای ایزوله شدن و عاری از هر گونه آلودگی قبل از ورود به منزل باید توجه کرد، سرویس بهداشتی، مکان دوش گرفتن و تعویض لباس در ورودی تعریف دیگری پیدا خواهد کرد.
• شاید به داشتن اتاقی جداگانه برای دوران قرنطینه برای اعضای خانواده که مبتلا به بیماری‌های واگیردار می‌شوند با امکانات مربوط به آن دوران فکر شود.
• پارتیشن‌های انعطاف پذیر برای جداسازی فضاها در داخل منزل کاربرد بیشتری پیدا خواهند کرد.
• خیلی از دفاتر و شرکت‌ها شاید با هزینه‌های گزافی که پندمی به آن ها وارد کرده دیگر لزومی به داشتن آن نبینند و آن را به دفاتر کار خانگی تقلیل دهند، قطعا برای این افراد باید به دفاتر کار خانگی فکر کرد.
• نوع چیدمان و نوع مبلمان با تعریفی متفاوت تر در خانه با رعایت فاصله گذاری برای اعضای خانواده و خویشاوندان بیان می‌شوند.
• مبلمان‌هایی برای ورزش و مدیتیشن در خانه تعریف شوند.
• به خاطر شستشوها و ضوعفونی کردن خریدهایی که از بیرون از منزل صورت می‌گیرد و برای تماس کمتر دست با آن‌ها؛ سینک ها و خشک کننده های مجهزی در آشپزخانه تعبیه شوند.
• سیستم های هوشمند ساختمان بعد از این برای اینکه دست افراد تماس کمتری با اشیای منزل برای کنترل روشنایی، پرده، تهویه مطبوع و ... داشته باشد با گوشی همراه، تبلت و یا حتی نوع فعال با صدای آن کاربرد بیشتری پیدا خواهند کرد.
• ایتترنت اشیا و هوش مصنوعی جایگاه پررنگ‌تری در زندگی ما خواهند گرفت.

و بسیاری راهکارهایی شبیه و یا متفاوت تر این‌ها که افراد به واسطه‌ی آن‌ها، این دوران را در آرامش بیشتری سپری کنند.

حتی شاید سبک دیگری از زندگی با مهاجرت افراد به دور از شهرهای بزرگ برای دور ماندن از این پندمی‌ها و اقامت دایم در روستاهاها و شهرهای کوچک شکل بگیرد. خیلی از افراد خانه هایی که برای تعطیلات و آخر هفته ها برای تفریح و دور از شهر بودن از آن استفاده می‌کردند برای سکونت دایم در نظر بگیرند. کشاورزی و دامپروری‌های کوچک خانوادگی شکل بگیرد، رفت و آمدها بسیار کمتر و تمامی داد و ستدها الکترونیکی صورت بگیرد.

حتی تغییرات بسیاری در استفاده از امکانات فضای شهری خواهیم داشت، از ماشین‌های کوچک برای ارتباط شخصی و اشتراکی با نام میکروموبیلیتی برای تردد استفاده کنیم و فضای بیشتری را به پیاده روها برای حفظ فاصله ی بین افراد و دوچرخه سواری اختصاص دهیم.

و در آخر قطعا عصر تکنولوژی، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی دنیای متفاوت تری را برای آیندگان رقم خواهد زد.