بزرگنمایی:
توسعه شهری دزفول می تواند در هرنقطه از شهر انجام شود ولی نصب پل طبیعت و هرگونه ساخت وساز عالوه بر خسارت جبران ناپذیر به میراث گذشتگان ، دهن کجی آشکاریست به هویت فرهنگی یک شهر .
حافظ روی کانال باستانی اونتاشناپیریشا
برگرفته از تحقیقات پژوهشی، دکتر نادر پورموسوی
مطالعه کانالهای شمال دشت خوزستان بیانگر توسعه گسترده کانالهای آب-بر در امتداد رودخانه های بزرگ این استان است. کانال آب-بر زیرزمینی انتاشناپیریشا در موقعیت جغرافیایی39S-254915.15E & 35868925.2N در عمق سخره های کونگلومریت ساخته شده و در امتداد پد-Path جنوب غرب پل اندامیش و از جوار بلندیهای مشرف بر منطقه سنجر-Senjar به سمت رودخانه کرخه توسعه یافته است.
تمدن عیلام از جمله اولین تمدنهایی است که وارد دوره شهرنشینی شد و در حدود 3000 BC و همزمان با تمدن سومر اولین اسناد نوشتاری روی الواح گلی، قیری و سنگی نمایان گردید.
آنچه انتاشناپیریشا را در میان دیگر شاهان عیلامی جاویدان ساخت؛ مدیریت منابع آب در سرزمین عیلام و توسعه زمینهای کشاورزی مستعد بین رودخانه های بزرگ کارون-دز -کرخه و توسعه شهر مقدس تمنوس می باشد. شاید برای اولین بار مهندسین عیلامی کانالهای زیرزمینی در امتداد رودخانه دز جهت مصارف کشاورزی و آبرسانی حفر کرده بوده اند، که در زمان اونتاشناپیریشا توسعه یافته اند.
مهمترین سند در مورد تشکیلات و سازمان مدیریت و توسعه آبهای شیرین که شامل رودخانه ها، جویبارها، چشمه ها، چاههای آب و توسعه کانالهای زیرزمینی مربوط به کتیبه مربوط به دیوان آب و آبیاری می باشد.
تصویر 1 . موقعیت دو سفته و کانالها ی آب-بر انتاشناپیریشا را روی ساحل غربی رودخانه دز
توضیح تصویر 1 : علامت (F) موقعیت در-آبه های عیلامی. علامت (A) محل و موقعیت دَر-آبَه و مدخل تونل آب-بر دیگری را نشان می دهد. علامت (B) میله های نهر معزی را که به سمت دشت های منازل بزرگ امتداد یافته را مشخص می کند. متاسفانه، با توسعه فضای سبز زیر پل جدید در دوره پهلوی دوم و نیز گسترش محله گیوکشون بسیاری از چاهکهای سفته مذکور تخریب شدند. همچنین، در سال 1387 خورشیدی فرمانداری شهرستان نیز بدون مطالعه و بی توجه به قوانین و مصوبات حریم رودخانه جهت ساخت کافی نت و مرکز کامپیوتری(IT) باقیمانده میله ها را نیز تخریب کرد. علامت (C) دَر-اُو و مدخل جو سنجر را نشان می دهد. علامت (D) جهت و توسعه کانال سنجر را مشخص کرده است. علامت (E) پل جدید را که در شمال پل اندامیش ساخته شده است را نشان می دهد (مورخ 1355 خورشیدی).
«کرات فن روگن-G. V. Roggen» شرق شناس آلمانی در گزارشی درباره رودخانه شوشتر و دزفول می نویسد: در غرب جزیره شوشتر از رودخانه کارون نهری منشعب شده است که تقریباً به موازات رودخانه شطیط امتداد دارد. قسمتی از این کانال از رودخانه تغذیه می شده است که به دلیل برخورد به پستی بلندی زمین بصورت کانال زیرزمینی ادامه مسیر می دهد. [ایرانیان] به اینگونه کانالها ی زیر زمینی که رودخانه منبع آبی آنها است سفته می گویند. همچنین، پطروشفسکی در مطالعات خود روی سیستم های آبیاری و آبرسانی رودخانه های دز و کارون می نویسد: یکنوع کاریز مخصوص که تقریباً نادر است در گذشته وجود داشته به این معنی که آب از قشرهای تحت الارضی آبدار استخراج نمی شود، بلکه از رودخانه گرفته می شود. و [ایرانیان] در هنگامی به این شیوه متوصل می شده اند که وضع برجستگی زمین اجازه نمی داده است که از رودخانه مجرای روبازی احداث کرده و آب را به محل مورد نظر برسانند.
تصویر 2 . موقعیت هر دو واترگیت کانالهای آب-بر انتاشناپریشا در منطقه رعنا (مورخ 1324 خورشیدی).
تصویر 3 . موقعیت و ساخت وسازهای کوی حافظ روی کانال انتاشناپریشا ( مورخ 1399 خورشیدی)
دو عکس تطبیقی بالا موقعیت کانال و دهنه های هواکش های بیرونی و همچنین ساخت سازهای بدون توجه به میراث با ارزش تاریخی رو نشان می دهد که متاسفانه علی رغم تذکرهای از سوی اداره میراث فرهنگی و استادان بنام دانشگاه جندی شاپور ، شهرداری دزفول هنوز اصرار بر ساخت دیگر سازه های غیر موجه دارد که جز تخریب این کانال و ساحل باارزش چیزی را در پی نخواهد داشت.
توسعه شهری می تواند در هرنقطه از شهر انجام شود ولی نصب پل طبیعت و هرگونه ساخت وساز علاوه بر خسارت جبران ناپذیر به میراث گذشتگان ، دهن کجی آشکاریست به هویت فرهنگی یک شهر .
دکترسیدنظام الدین امامی فر استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد