بزرگنمایی:

مصاحبه صبح ملّت نیوز با  سرکار خانم فرخنده نشاتی، پژوهشگر و نویسنده ی بهبهانی گردآورنده تبارشناسی واژگان در گویش بهبهانی، ریشه یابی باورها در فرهنگ بهبهانی، فرهنگ نام ها در گویش بهبهانی و ضرب المثل های شیرین گویش بهبهانی/

خبرنگار: فریده آرامیده/ تاریخ 25 فروردین 1399

مجموعه ی تبارشناسی با فرهنگ لغت چه تفاوتی دارد؟

ج) تعداد مجلدهای کتاب، بر اساس تحقیقاتی است که انجام می دهم. یعنی هر چقدر بتوانم ریشۀ واژه را پیدا کنم، آن اطلاعات را به صورت کتاب در اختیار دوستان قرار می دهم. کار ریشه یابی مشکل تر از نوشتن فرهنگ لغت است چون در این قسمت بیش تر ریشه و تبار واژه مورد نظر است اگرچه از این راه به جمع آوری واژگان هم کمک می شود. ممکن است صدها واژه داشته باشیم که با علم اندک من، نشود آن را ریشه یابی کنیم و تا ریشه آن را نجسته ایم نمی توانیم در کتاب تبارشناسی بیاوریم.

د) در نوشتن کتاب های تبارشناسی، در فرهنگ بهبهان ندیده ام کسی به صورت اساسی به ریشه یابی پرداخته باشد و یا حتی کتابی در این زمینه نشر داده باشد. البته برای پیدا کردن ریشه واژه و گاهی برخی توضیحات به فرهنگ لغات متعددی مراجعه می کنم.

شرحی از فرهنگ نام ها عنایت بفرمایید. فرهنگ نام ها حولِ محور کدام حوزه جغرافیایی است؟ آیا به جز بهبهان مناطق دیگری را هم در برمی‌گیرد؟

2. فرهنگ نام ها در گویش بهبهانی

الف) اگر به پیرامون خود نظری بیفکنیم چیزهای زیادی را می بینیم، می شناسیم و درک می کنیم که شناخت آن ها برای همه ی ما از زمانی امکان پذیر شده که نامی برای آن ها انتخاب شده است.

           نام، واژه ای آریایی (هند و اروپایی) است. این واژه، در اوستا «nǎmǎ» و در«پهلوی» و «پارسی» به صورت «نام» شده است. واژه ی نام، در زبان فرانسوی«nom»، در زبان آلمانی «Name»، در زبان انگلیسی«name» و در زبان اسپانیایی «nombre» است. در زبان عربی به جای کلمۀ«نام» از واژۀ «اسم» استفاده می شود.

            اسم به معنی«نام»، اصل آن از مادۀ «سُمُو» بر وزن«غُلُو» گرفته شده که به معنی«ارتفاع و بلندی» است و این که به هر نام، اسمی گویند برای آن است که مفهوم آن بعد از نام گذاری، از مرحله ی خفا و پنهانی به مرحلۀ بروز و ظهور و ارتفاع می رسد. این واژه، بارها و در آیات متعدّدی در قرآن ذکر شده است از جمله:

«الاتأکُلُوا مِمّا ذُکِرَاسمُ اللهِ عَلَیهِ/ چرا از آن چه که نام خدا بر آن ذکر شده نمی خورند» (سوره انعام، آیه 118)،

«و علّمَ آدمَ الاسماءِ هولاءِ کُلَّها.../  و خدای عالم همه ی اسماء را به آدم تعلیم داد...» (سوره بقره، آیه31).

             بررسی و تحقیق در این مورد مهم است زیرا که، نام افراد، اشخاص و... بخشی از میراث فرنگی یک ملّت را تشکیل می دهد. تجزیه و تحلیل نام ها و کشف ریشۀ تاریخی آن ها می تواند در چارچوب مباحث زبان شناسی قرار گیرد و مسلّماً، تحقیق و پژوهش در این حوزه، خدمتی عظیم به فرهنگ و میراث فرهنگی ملّت و به دنبال آن گویش ها و باورهای قومی است. از طرف دیگر، بررسی نام ها، ریشۀ آن ها و دوران تاریخی آن اسامی، باعث می شود که روح جامعه روان کاوی شود و نکات مهمّی از باورها، عقاید، اساطیر، افسانه ها، دلبستگی ها، علایق و احیاناً خرافات آن جامعه را آشکار سازد. پس، از این حیث با فولکلور پیوند تنگاتنگی دارد و از طرف دیگر می تواند با جامعه شناختی و روان شناسی اجتماعی در رابطه باشد.

            از طرف دیگر علم روان شناسی امروزه بر این باور است که مهم ترین عاملی که در نخستین لحظۀ برخورد افراد و آشنایی آن ها با یکدیگر، تأثیر مطلوبی بر فرد مقابل می گذارد، اسم فرد است و به قول بعضی از بزرگان مانند کلیدی جادویی، موجب تسریع برقراری رابطه بین آن ها می شود. درواقع، وقتی افراد را به نام آن ها صدا می زنیم؛ یعنی به آن ها یادآوری می کنیم که آن ها در گستره و پهنه ی عالم هستی و به ویژه، در جامعه ی انسانی، جایگاه مخصوص به خود دارند و از موقعیّت خاصّی برخوردارند. به همین علّت است که وقتی نام افراد را از

یاد می بریم یا آن ها را با اسم نامناسب و یا تلفظ نادرست، صدا می زنیم می تواند موجب تکدّر خاطر و حتی آزردگی فرد مخاطب شود.

            یکی از کتاب هایی که در زمینه ی نام ها در فرهنگ بهبهانی برای«نخستین بار» به تحقیق پرداخته، کتاب« فرهنگ نام ها در گویش بهبهانی» است.  نام ها هم مانند واژگان تحوّل می پذیرند. در برهه ای از زمان، برخی از نام ها از گردونه ی تلفّظی خارج می شوند و در برهه ای دیگر به موازات پیشرفت علم و تکنولوژی یا ارتباط گسترده ی جوامع مختلف و یا نفوذ بیشتر وسایل ارتباط جمعی بین مردم، نام های دیگری به مرور وارد زبان ها و گویش ها می شوند چرا که، نام ها هم مانند زبان دارای ارگانیسمی زنده است و مانند دیگر موجودات زنده، تحوّل پذیرند و با توجّه به شرایط زمانی و مکانی تغییر می یابند.

در اهمیّت نام همین بس که انسان از تولّد تا مرگ و حتّی، موقعی که زیر خروارها خاک خفته است نام خود را یدک می کشد و این نام مانند سایه او را تعقیب می کند. نام ها در زندگی صاحبان خود نقش حسّاسی را ایفا می کنند و خوش بخت کسی است که والدینش برای وی نام مناسب و شایسته ای از نظر لفظ و معنا انتخاب کنند.

          به هر روی بهبهانی ها معمولاً، برای صدا زدن اسم افراد را قصر وکوتاه کرده یا تخفیف می دهند و سپس، آن نام را ادا می کنند و در بیان توجیه این مطلب، آن ها دلیل کار خود را راحتی تلفّظ و سرعت بیان و یا شاید هم بیان ویژگی هایی مربوط و مختص به گویش بهبهانی می دانند.

ب) اسامی بیشتر همان مواردی هستند که در بهبهانی رایج هستند اگرچه اسامی مشترک هم با دیگر اقوام بسیار داریم. اسامی مذهبی، تاریخی، ایران باستان و... جزو موارد مشترک هستند.

اسامی را در فرهنگ نام ها بر چه اساسی طبقه‌ بندی کرده‌اید؟

          ج) در این کتاب تقریباً بیش از 1100 اسم مورد بررسی قرارگرفته اند. تقسیم بندی این نام ها برای تحقیق بر اساس معیارهایی چون اسما و صفات الهی(الله، کریم، رحیم و...)، اسمای مذهبی (رضا، علی و...)، نام‌های فارسی (پوران، آزاده و...)، عربی (ملیحه، مینه و...) و ترکی (بگم/ بیگم، خاتون)، شاهنامه ای (خسرو و ...)، نام های برگرفته از گل ها (شدمبو، خیری) و پارچه ها (تریک، مخمل)، ایام هفته (شنبه، جمعه)، ماه ها (رمضان، رجب، شعبان و...) صورت گرفته است.

گویا مجموعه قواعد دستور زبان گویش بهبهانی را تدوین کرده اید اما هنوز چاپ نشده است. آیا در قواعد دستور زبان به قواعد گویش های شهرهای بومی اطراف خود هم اشاره کرده اید؟ وجه اشتراک و افتراق آن ها در چیست؟

. دستور زبان گویش بهبهانی را به عنوان پایان نامه ارشد کار کرده ام. منابع تحقیق بر اساس انتخاب چند شاعر محلی سرای برجسته در گویش بهبهانی (سیّد محمّد سیّد، عبّاس سلطانی، تقی آصفی، محمّد حسین مرتّب و...) بود که قواعد دستور زبان با ارائه نمونه ها از کتاب این بزرگواران بود. تقاضا در مورد این پایان نامه زیاد بوده امّا هنوز فرصت نکرده ام به صورت کتاب در دسترس علاقه‌مندان قراردهم.

امیدوارم این مجموعه که بضاعت مزجاتی از دانایی و توانایی این حقیر است و مجموعه های همانند را علاقه‌مندان به عنوان منبعی سودمند برای بررسی و پژوهش فرهنگ محلّی و ادبیات عامیانه قرار دهند و از این رهگذر به اشاعه وگسترش سنت های پسندیده و در نتیجه به حفظ میراث فرهنگی جامعه کمک کنند. باشد که چراغی فراسوی ادامه ی راه آیندگان گردد. این کتاب ها بهانه ای برای حفظ داشته های فرهنگی است تا گذر زمان بر آن ذخایر گرد و غبار فراموشی نپاشد و آیندگان مجبور نباشند با چراغ کورسوی زمان، در لابلای اوراق تاریخ، دنبال آن بگردند. این کتاب ها با وجود تلاش بسیار هنوز جای کار دارند و نگارنده، چشم به راه جوانان تازه نفسی است که برای تکمیل این اثر گوی سبقت را از دیگران بربایند.

ذکر این نکته لازم است که علم چشمه ای زاینده است با کار کردن در بارۀ موضوعی، به سرچشمه های موضوع های دیگر هم می توان رسید. ان شاءلله خداوند توفیق بدهد هنوز کار نوشتن و پژوهش در این زمینه ادامه دارد چون حدود تقریبا 8 جلد دیگر در چند موضوع برخی جدید در دست تألیف دارم که ان شالله با بهبودی اوضاع، نسبت به چاپ آن ها اقدام خواهد شد.

آثار چاپ شده نویسنده براساس سال نشر

1. ضرب المثل های شیرین بهبهانی، جلد اوّل، ناشر(توفیق/ قم)، 1383

2. ضرب المثل های شیرین بهبهانی و اصطلاحات عامیانه، جلد دوم، انتشارات (ظهور/ قم)،1389.

3. ضرب المثل های شیرین بهبهانی و اصطلاحات عامیانه، جلد سوم، انتشارات (ظهور/ قم)، 1390.

4. تبارشناسی واژگان در گویش بهبهانی، جلد اوّل، انتشارات(ظهور/ قم)، 1391.

5. ریشه یابی باورها در فرهنگ ها بهبهانی، انتشارات(ظهور/ قم)، 1392.

6. فرهنگ نام ها در گویش بهبهانی، ناشر(نسل اندیشه / قم)، 1395.

7. تبارشناسی واژگان در گویش بهبهانی، جلد دوم، 1396.

8. تبارشناسی واژگان در گویش بهبهانی، جلد سوم،انتشارات امیرالمومنین/قم ، 1397.

سخن پایانی

از سرکار عالی بسیار سپاسگزارم که در این مصاحبه شرکت کردید. بی‌صبرانه مشتاق و منتظر چاپ و انتشار جلد چهارم تبارشناسی واژگان گویش بهبهانی و نیز جلد چهارم ضرب المثل های شیرین بهبهانی هستیم و برایتان آزوی توفیق و سلامتی را داریم.

بنده هم به نوبه ی خودم از شما و رسانه صبح ملت نیوز که این فرصت را به من داده اید و به ویژه از استاد فرهیخته، دلسوز و ارجمند جناب دکتر عبدالامیر مقدم‌نیا صمیمانه تشکر می‌کنم.