آخرین مطالب

فارسی یا دری؟

یادداشت دکتر علی‌اشرف صادقی در روزنامه اعتماد فرهنگی - اجتماعی - بخش ویژه صبح ملت نیوز - شعر وادبیات

یادداشت دکتر علی‌اشرف صادقی در روزنامه اعتماد

  بزرگنمایی:

فارسی یا دری؟
یادداشت دکتر علی‌اشرف صادقی در روزنامه اعتماد

زبان فارسی همان طوری که از نام آن پیداست منسوب به استان فارس است. در زمان اشکانیان زبانی که رسمیت داشت زبان پهلوی بود. پهلوی منسوب به پهله است و نام آن شمال شرقی ایران کنونی از مرو تا قومس (سمنان کنونی) بوده است. اما این نام رفته‌رفته به غرب ایران، از ری تا قم و اصفهان و همدان و قزوین و ابهر و زنجان و بخش‌هایی از آذربایجان اطلاق شد و بخشی از منطقه‌ای که قبلا پهله نامیده می‌شد خراسان نام گرفت. خراسان در لغت به معنی شرق است، یعنی محلی که خورشید از آنجا طلوع می‌کند. رفته‌رفته دایره اطلاق نام خراسان وسعت یافت و هرات را نیز دربر گرفت. با سقوط اشکانیان و روی کار آمدن ساسانیان که از پارس بودند زبان آنان که پارسیگ نامیده می‌شد، زبان رسمی ایران شد و زبان پهلوی که امروز آن را پارتی- منسوب به قوم پارت یا همان اشکانیان- هم می‌نامند رفته‌رفته عقب‌نشینی کرد و جای خود را به زبان پارسیگ داد اما در عین حال عناصری از آن وارد زبان پارسیگ شد. پایتخت ساسانیان ابتدا شهر اصطخر، نزدیک تخت جمشید کنونی، بود که مسقط‌الراس آنها بود؛ اما ساسانیان در قرن چهارم میلادی پایتخت را از اصطخر به جندیشاپور در خوزستان منتقل کردند و پس از مدتی نیز آن را از جندیشاپور به مداین یا طیسفون انتقال دادند. زبان پارسیگ نیز همراه با پادشاهان ساسانی و درباریان و دیوانیان و سپاهیان از فارس به مداین منتقل شد. حکومت ساسانیان نزدیک به 425 سال طول کشید. در ظرف این مدت زبان آنان نیز به تدریج تحول پیدا کرد؛ به طوری که در اواخر حکومت آنان شکل گفتاری پارسیگ یا زبان تداول مردم با آنچه در کتاب‌ها و اسناد نوشته می‌شد تفاوت پیدا کرد. این تفاوت اساسا در پایتخت بسیار محسوس بود. در آن دوره به پایتخت «دَر» گفته می‌شد که به معنی همان چیزی است که برای ورود و خروج از آن استفاده می‌شود و امروز در کلمه «دربار» باقی مانده است. به زبان تداول مردم پایتخت نیز دری گفته می‌شد، یعنی زبان پایتخت، همان‌طور که امروز به زبان مردم تهران زبان یا گویش یا لهجه تهرانی گفته می‌شود. در طول دوره ساسانی اقوام مهاجم آسیای مرکزی- هیاطله و ترکان- کوشش می‌کردند برای یافتن چراگاه و مناطق خوش‌آب و علف به درون ایران بیایند. ساسانیان برای جلوگیری از هجوم آنان پادگان‌های مستحکمی در خراسان ایجاد کرده بودند و مرتبا از طیسفون به آنجا سرباز می‌فرستادند. رفت و آمد دائم سربازان و کارمندان دولتی و پادشاهان و شاهزادگان به خراسان موجب شد که به تدریج زبان مردم پایتخت یعنی زبان دری به خراسان منتقل شود و جایگزین زبان پهلوی یا پارتی گردد.

آخرین آثار زبان پهلوی به عنوان زبان زنده مربوط به حدود اواخر قرن ششم میلادی بوده است. از این پس زبان خراسان زبان دری یا زبان پارسی دری نامیده شد. سپس پارسی دری به معنی زبانی است که اصل آن از پارس است اما مربوط به «در» یا پایتخت است. به تعبیر دیگر معنای آن زبان پارسی پایتخت است. با روی کار آمدن نخستین سلسله‌های مستقل ایرانی مشرق ایران این زبان، زبان رسمی دربارهای این پادشاهان شد و شعرا و نویسندگان نیز به این زبان شعر گفتند و کتاب نوشتند و به تدریج به سایر نقاط ایران هم گسترش پیدا کرد. از جمله به ماوراءالنهر یا آسیای مرکزی که قلمرو زبان سغدی بود. در متون عربی به پارسی دری «الفارسیه الدریه» گفته می‌شد. ابن مقفع در قرن دوم هجری می‌نویسد بهترین شکل فارسی دری آن گونه‌ای از آن است که در مدائن و در بلخ رایج است. رفته‌رفته از تعبیر «فارسی دری» کلمه دری حذف شد و فارسی یا پارسی باقی ماند. در طول هزار سال گذشته به این زبان اساسا فارسی گفته شده نه دری.

در قرن حاضر که در کشورهای افغانستان و تاجیکستان گرایش‌های ملی‌گرایانه پیدا شد، عده‌ای در این دو کشور کوشش کردند برای فارسی متداول در این دو کشور نام‌های جداگانه‌ای انتخاب کنند. در تاجیکستان که نامی جدید است این زبان را با القاء روس‌ها تاجیکی نامیدند؛ درحالی که نویسنده بزرگ تاجیکستان صدرالدین عینی زبان خود را فارسی دانسته است. در افغانستان هم در سال 1344 به دلایل سیاسی کلمه فارسی به دری تبدیل شد و فارسی نامیدن این زبان به کلی ممنوع اعلام شد. سیاستمداران افغان گفتند فارسی زبانی است مربوط به ایران شیعه مذهب و زبان ما با فارسی ارتباط ندارد و نام آن دری است. در حالی که دانشمندان افغان می‌دانستند که آنچه به سه نام فارسی و دری و تاجیکی نامیده می‌شود یک زبان است. امروز مردم افغانستان هم جدا از نام رسمی دری، زبان خود را فارسی می‌دانند. در ادوار قبل از اسلام در بلخ زبان دیگری رایج بوده که در دهه‌های اخیر اسناد زیادی از آن کشف و خوانده شده است. این زبان یکی از زبان‌های شرقی خانواده زبان‌های ایرانی است و با فارسی ارتباط دوری دارد. دانشمند پشتو زبان افغانستان عبدالحی حبیبی در 1342 رساله‌ای منتشر کرد به نام زبان دو هزارساله افغانستان یا مادر زبان دری و بی‌هیچ توفیقی خواست نشان دهد که مادر زبان دری افغانستان زبان بلخی قدیم است. ما در بالا نشان دادیم که منشاء زبان فارسی دری فارس و بعدها طیسفون بوده است.


نظرات شما

ارسال دیدگاه

Protected by FormShield

lastnews

پاکستان: هیچ نظامی یا غیرنظامی ایرانی هدف قرار نگرفتند

رئیس‌جمهور در دیدار اقشار و منتخبین شهرستان فیروزکوه: دولت به دنبال اولویت‌بندی کمبودها و مشکلات و سپس حل آن‌هاست

پیام مهدی طارمی برای مردم فلسطین

امیرعبداللهیان: هیچ تعارفی با طرف‌های تروریستی در پاکستان و عراق نداریم

اقدام دولت برای حمایت از مستمری‌بگیران

بهره‌مندی هنرستانیها از یک ماه کسری خدمت «سربازی»

یارانه یک میلیونی برای کودکان دارای اختلال رشد 5 دهک اول/ارزیابی 3 ماهه وضعیت رشد کودکان

وزیر دفاع : روسیه باید موضوع تمامیت ارضی ایران را رعایت کند

پالایشگاه‌های چینی برای خرید نفت ارزان راه افتادند

بازار سرمایه و کنترل تورم و نقدینگی و رشد تولید به قلم دکتر جواد درواری

تدوین تله فیلم *خط قرمز*به تهیه کنندگی عباس جاهد در استان اردبیل به پایان رسید

توافق نهایی با هند برای توسعه بندر چابهار

گزارش شرکت مالک نفت‌کش توقیف‌شده آمریکایی از وضع سلامتی گروه کارکنان آن در ایران

در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با وزیر خارجه هند امیرعبداللهیان اعلام کرد: هشدار ایران به آمریکا، انگلیس و رژیم صهیونیستی

از سرگیری مرمت پل‌بند تاریخی لشکر شوشتر

امیرعبداللهیان: محاسبه رژیم اسراییل در مورد حماس غلط بود/ به نیروهای مقاومت دستور نمی‌دهیم

مرگ دانشمند ایرانی در یک حادثه

ثبت بالاترین مقدار تولید نفت ایران پس از تحریم‌ها

حذف یارانه تعدادی از یارانه بگیران در دی ماه/ ماجرا چیست؟

تراکتور به دور از حواشی به سمت موفقیت

مصرف سرانه نان در کشور سالی 170 کیلوگرم؛ نان ناسالم چه بلایی سر بدن می‌آورد؟

ویتامین‌ها از طریق مکمل‌ها تأمین نمی‌شوند

ابطال شرط سنی ورود به دانشگاه فرهنگیان از سوی دیوان عدالت اداری

ارتش آمریکا: 16 نقطه یمن را هدف قرار دادیم

آیا شما یک آدم سمّی هستید

واکاوی یک تراژدی / نابغه ای در لجنزار

آغاز جلسه دادگاه لاهه برای پرونده نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در غزه

ارتش یک نفتکش آمریکایی را در دریای عمان توقیف کرد

همدان پایتخت گردشگری آسیا شد

مدیرعامل مرکز مبادله طلا و ارز خبر داد تخصیص اسکناس کشور مبدأ به مسافران تا عید نوروز

طرح آمریکا برای منطقه «بعد از جنگ غزه» با همکاری عربستان

فرصت 2 ماهه بانک مرکزی برای کاهش رشد پایه پولی و نقدینگی

اولین نشست کمیته فلسطین APA رئیس پارلمان کشورهای عربی: ساکنان در برابر جنایات رژیم صهیونیستی شریک جرم هستند

استارت پروژه «نبیل باهویی ٢» با حضور برانکو

وزیر کشور: انفجار تروریستی در کرمان خارج از رینگ حفاظتی مراسم بود

ادغام تعرفه رای دو انتخابات 1402

211 شیء تاریخی ایران در چین

طرح جامع مدیریت دریاچه نمک به تصویب رسید مخبر: دولت با جدیت به دنبال حل مشکلات حمل و نقل عمومی است

رهبر انقلاب در دیدار هزاران نفر از مردم قم: دشمن سیاست «بیرون کشاندن مردم ایران از صحنه» را پیگیری می‌کند

تعلیق از خدمت 4 کارمند شهرداری دزفول

آخرین وضعیت ثبت‌نام در کاروان‌های حج

استفاده از معلم آقا در دبیرستان‌های دخترانه؛ نیازمند مجوز/ تعیین تکلیف مدیران زن مدارس پسرانه

ماجرای ارسال پیامک برای متقاضیان شیرخشک

دبیر هیات بادبانی استان هرمزگان: گسترش گردشگری ورزش‌های دریایی در هرمزگان یک ضرورت است

آغاز دور جدید گرانفروشی بلیت هواپیما؛ بلیت هواپیما به نرخ مصوب نیست

قوه قضاییه: حکم بخش دوم پرونده هواپیمای اوکراینی صادر شد/ متهم ردیف اول بازداشت است

کشف شیشه و هیروئین از یک خودروی سواری در هندیجان

بارورسازی ابر‌ها برای کشوری وسیع همچون ایران اجرایی و عملی نیست

کنعانی: مسئله دریای سرخ معلول است؛ علت نیست/ تدوین سند همکاری با روسیه در گام‌های نهایی است

اختلاف نظر درباره بدهی 100 میلیارد دلاری