بزرگنمایی:

شنبه شب، یازدهم آبان سخنگوی وزارت امور خارجه ایران ارسال نامه طرح "پویش صلح هرمز" به سران کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس را تایید کرد. سید عباس موسوی گفت:: «این امر نشان دهنده جدیت جمهوری اسلامی ایران و اهمیت دادن به کشور‌های منطقه در تامین ثبات و امنیت در منطقه خلیج فارس است.»

صبح همان روز یک روزنامه کویتی با انتشار این خبر مدعی شد پیام حسن روحانی از طریق معاون وزیر خارجه کویت به پادشاهان عربستان و بحرین پاسخ مثبتی دریافت کرده است.

ایران پیشتر ابتکار صلح هرمز را در سازمان ملل متحد مطرح کرده بود و قبل از آن هم ظریف پیشنهاد امضای پیمان عدم تجاوز را به کشور‌های منطقه داده بود که تاکنون با استقبال عربستان رو به رو نشده است. اما ارسال نامه مکتوب روحانی به پادشاه عربستان می‌تواند اهمیت بیشتری از اعلام این طرح در مجامع عمومی داشته باشد. عبدالرضا فرجی راد، کارشناس مسائل بین الملل معتقد است اهمیت این نامه در آن است که در شرایط فعلی کشوری که دست بالا را دارد طرحی برای صلح ارائه کرده است که نشان دهنده جدی بودن ایران برای همکاری امنیتی در منطقه است.

ابتکار یا پویش صلح هرمز برنامه‌ای امنیتی است که ایران در اواخر شهریور سال جاری و پس از انفجار‌هایی که در بندر فجیره و دریای عمان اتفاق افتاد مطرح کرد و در اوایل مهر در سازمان ملل این طرح را ارائه کرد. به نظر می‌رسد نکته اصلی این طرح امنیت درون منطقه‌ای و خروج نیرو‌های غربی از خاورمیانه است. این طرح شامل عربستان سعودی، عراق، عمان، امارات عربی متحده، کویت، قطر، بحرین و ایران می‌شود.

ارسال نامه روحانی به پادشاه عربستان که در این نامه طرح صلح هرمز توضیح داده شده است را می‌توان گام جدیدی در روابط دو کشور به خصوص بعد از مرداد ماه سال جاری دانست. ایران و عربستان از سال 1394 رابطه دیپلماتیک ندارند، اما از مرداد سال جاری و پس از حوادث خلیج فارس تغییراتی در روابط دو کشور مشاهده می‌شود. در این ماه اخباری درباره دیدار مقامات رده بالای امنیتی دو کشور در مکه منتشر شد و در مهر ماه و بعد از مجمع عمومی سازمان ملل رهبران دو کشور شروع میانجیگری عمران خان، نخست وزیر پاکستان بین دو طرف را تائید کردند.

اهمیت نامه روحانی به پادشاه عربستان
نخست وزیر سابق قطر، که هنوز هم ارتباطات نزدیکی با خانواده حاکم قطر دارد، پیام اخیر ایران را "فرصتی تکرارنشدنی" توصیف کرد که اگر ایران و آمریکا توافق کنند، ممکن است از بین برود.

دکتر عبدالرضا فرجی راد استاد دانشگاه، سفیر پیشین ایران در نروژ و تحلیلگر مسائل ژئوپلتیک در مورد اهمیت ارسال این پیام به فرارو گفت: ایران سال هاست شعار امنیت خلیج فارس را در راستای گفتگو بین کشور‌های حوزه خلیج فارس می‌دهد. خب طبیعتا تاکنون این صحبت‌ها نتیجه‌ای نداشته است. حالا در مقاطعی بحث امنیت دو جانبه و امضای امنیت دو جانبه با برخی کشور‌ها در سال‌های گذشته صورت گرفته است، اما نتیجه‌ای نداشته است و می‌بینیم که تنش با بعضی کشور‌های حوزه خلیج فارس مثل عربستان و بحرین و حتی امارات در سطح بالایی قرار دارد و کم‌تر زمانی تا این حد تنش وجود داشته است.

این کارشناس مسائل بین الملل ادامه داد: آمریکا از حوادثی که در منطقه اتفاق افتاده است سوء استفاده می‌کند و برای شکاف بین کشور‌های منطقه و ایران تلاش می‌کند تا بتواند منافع اقتصادی بزرگ داشته باشد و منافع اقتصادی این کشور با فروش سلاح‌های متفاوت و آموزش نیرو‌های نظامی استمرار داشته باشد. در این شرایط جمهوری اسلامی ایران طرح هرمز را مطرح کرده است و برای اینکه طرف‌های مقابل احساس بکنند که این بار ایران جدی است برای آن‌ها نامه فرستاده است.

فرجی راد افزود: از طرفی شرایط منطقه در خلیج فارس به نوعی است که با تنش‌هایی که در منطقه به وجود آمده، آن‌ها در موضع ضعف قرار گرفته اند. چون طرف‌های عربی در موضع ضعف قرار گرفته اند طرفی که دست بالا را در اختیار دارد وقتی طرح صلح می‌دهد طبیعتا اثر گذاری بیشتری دارد تا طرفی که در ضعف قرار دارد. معمولا وقتی کشور‌هایی که در ضعف سیاسی-امنیتی-نظامی قرار دارند، وقتی طرحی ارائه کنند از سوی طرف مقابل مورد پذیرش قرار نمی‌گیرد.

او گفت: اما اینجا کشوری که دست برتر را دارد طرحی را ارائه کرده است، آن را مکتوب کرده و با توجه به دست بالای خود تحویل طرف‌های مختلف می‌دهد. اهمیت این کار در این است که نشان می‌دهد طرف دارای دست برتر در ایجاد این امنیت و آرامش برای کشتیرانی است و ایجاد صلح و آرامش برای تنگه هرمز جدی است.

واکنش کشور‌های عربی به نامه روحانی برای صلح منطقه‌ای
این دیپلمات کشورمان در مورد پاسخ طرف‌های عربی به نامه رئیس جمهور گفت: واکنش‌ها دو گانه است. قطری‌ها رسما به سعودی‌های اعلام کردند این فرصت بی نظیری است که اگر از آن استفاده نشود وقتی ایران و آمریکا در آینده مذاکره می‌کنند دیگر شما را فراموش می‌کنند. کویتی‌ها هم موافقند قبلا به نحوی، آشکار کمتر و بیشتر پنهانی، اعلام کرده بودند، عمانی‌ها که از ابتدا خواهان این مساله بودند. امارات هم اخیرا بعد از حوادثی که در منطقه رخ داده است گرایش‌هایی نشان داده است و رغبت بیشتری برای کاهش تنش‌ها نشان می‌دهد. فقط بحرین و عربستان می‌مانند.

فرجی راد ادامه داد: بحرین و عربستان را باید یک کشور تلقی کرد. بحرین در اختیار عربستان است. بحرین که اعلام استقلال کرد تا حدودی به عنوان کشوری مانند سایر کشور‌های جنوبی خلیج فارس برای خودش تا حدودی حرف‌های مستقل می‌زد. اما در یک دهه اخیر متاسفانه آن دوران گذشته است. هرچه جلوتر می‌رویم وابستگی صد در صدی بحرین به عربستان بیشتر می‌شود.

این استاد دانشگاه گفت: به خصوص بعد از زمانی که پل 25 کیلومتری روی دریا زده شد و بحرین به عربستان متصل شد و از سوی دیگر بعد از بهار عربی که در جریان تظاهرات مردمی نیرو‌های عربستانی وارد بحرین شدند بحرین کاملا در اختیار عربستان قرار گرفت. با این اوصاف اگر عربستان موافقت کند بحرین هم بالتبع همان پاسخ را خواهد داد.

این کارشناس مسائل بین الملل ادامه داد: عربستان امروز با عربستان دیروز فرق دارد. در گذشته افرادی مثل ملک عبدالله و ملک فهد بر عربستان حاکم بودند. این‌ها با وجود وابستگی‌هایی که به آمریکا داشتند تا حدی از خود استقلال فکری داشتند، می‌توانستند از خود اظهار نظر‌هایی در مسائل سیاسی، منطقه‌ای و بین المللی داشته باشند. اما متاسفانه از زمانی بن سلمان قدرت را در عربستان به دست گرفته شرایط تغییر کرده است.

فرجی راد گفت: بن سلمان مشکلاتی در داخل عربستان به وجود آورده است و همچنین در قضایایی مثل قتل خاشقچی در خارج، نقطه ضعف‌هایی را برای خودش به وجود آورده است. این مشکلات فضایی را به وجود آورده که غربی‌ها و آمریکایی‌ها بتوانند سوء استفاده کنند و طبیعتا وابستگی عربستان به آمریکا بیش از گذشته شده است. به ویژه اینکه این وابستگی با وابستگی به اسرائیل از نظر امنیتی و ملاحظات سیاسی تقویت شده است.

دیپلمات کشورمان افزود: در حال حاضر می‌توانیم بگوییم خیلی سخت است که عربستان به دنبال نامه‌ای که رئیس جمهور ایران فرستاده است بتواند جواب قاطع و روشنی بدهد؛ و همان اتفاقی که زمان هاشمی رفسنجانی با ملک عبدالله افتاد تکرار شود. عربستان اگر بخواهد بدون هماهنگی با آمریکا اقدامی در رابطه با نزدیکی ایران انجام دهد طبیعتا دچار مشکل می‌شود. آمریکا از ضعف‌های عربستان در داخل و خارج استفاده می‌کنند و باعث تضعیف بن سلمان می‌شود. به نظر من آمریکا حتی این توانایی را دارد که با توجه به این نقطه ضعف ها، بن سلمان را از قدرت دور کند و با توجه به بیماری سخت پدرش شخص دیگری را جایگزین او نماید.

فرجی راد گفت: باید این ملاحظه را داشته باشیم که ممکن است عربستان به نحوی برای از سر خود بازکردن به این نامه یک پاسخ کلی دهد. وقتی آمریکا به عنوان خصم در برابر ایران قرار دارد، متحد منطقه‌ای آن که مدام در این کشور نیرو اضافه می‌کند حق ندارد با نقطه ضعف‌هایی که دارد به ایران نزدیک شود؛ آنهم به نحوی که این نزدیکی به یک پیمان صلح منطقه‌ای در خلیج فارس و تنگه هرمز بیانجامد که در واقع پشت کردن به آمریکا محسوب می‌شود.

دیپلمات کشورمان در پایان گفت: عربستان با این وابستگی‌هایی که در زمان ترامپ به وجود آمد کار خود را در ایجاد امنیت منطقه‌ای مشکل کرد. زمانی که باراک اوباما به عربستان اصرار می‌کرد با ایران مذاکره کنید و مسائل را حل کنید نیامدند و کنار کشیدند. سعودی‌ها الان در وضعیتی نیستند که پیمان صلحی با ایران به وجود بیاورند مگر اینکه آمریکا بخواهد از این طریق راهی پیدا کند که با ایران گفتگو کند.