بزرگنمایی:

زبانهای سامی یکی از زیرشاخه‌های خانواده زبانهای آفریقایی-آسیایی هستند. این زبانها مجموعاً چهارصد و هفتاد میلیون گویشور دارند و در خاورمیانه، شمال و شاخ آفریقا به آنها گویش می‌شود. سامی در آغاز، به عنوان نام زبان‌های محلی و اولیهٔ حوزه خاورمیانه و نیز زبان‌های برگرفته از آن زبان‌ها به کار رفت. از جملهٔ این زبان‌ها باید به آرامی، عربی و عبری اشاره کرد. همچنین به هر فرد از نژادهایی که زبان اصلی آنها یکی از این زبان‌ها باشد هم سامی اطلاق می‌شود. وجه تسمیهٔ این گروه‌بندی به روایتی به فرزندان نوح می‌رسد: سام و حام و یافث. فرزندان سام که عهد عتیق و عهد جدید و روایات آمده در سنت اسلامی او را خلف و وارث نبوت نوح می‌دانند را سامی می‌نامند. زبانهای سامی یکی از پنج شاخه زبانهای آفریقایی-آسیایی هستند.

به اعتقاد دیاکونوف منشأ این زبانها دره رود نیل تا منطقه کنعان بوده و این زبانها از آنجا به سایر سرزمین‌ها گسترش پیدا کرده‌اند. در دوران باستان از این خانواده زبانی زبانهای اکدی ، سریانی، آشوری، عبری و آرامی از رونق خاصی برخوردار بودند. در دوران جدید تمامی این زبانها به نفع زبان عربی عقب‌نشینی کردند. تا پیش از سال 1781 میلادی، کسی با نام سامی آشنایی نداشت و در مورد این زبان‌ها و این اقوام به صفت شرقی اکتفا می‌کردند. تا اینکه در سال 1781، اوگوست لودویک اشلوزر زبان‌هایی را که از مدیترانه تا فرات و کارون و از  میانرودان تا عربستان رواج داشته و دارند به زبان‌های سامی نامزد کرد. سامی منسوب به سام پسر نوح است که ذکر هر دو در تورات آمده است.

در اینکه سرزمین نخستین سامیان کجا بوده است نظریه‌های گوناگونی داده‌اند، لکن هیچ‌یک از صورت تئوری بیرون نیامده و به حقایق تاریخی نپیوسته است. گروهی از خاورشناسان از قبیل فن کرمر (Von Kremer)، گویدی (Guidi) و هومل (Hommel) زادگاه اقوام سامی را عراق و حوالی آن پنداشتند. نولدکه (Nöldeke) و گروهی دیگر از خاورشناسان، آفریقا را به عنوان نخستین سرزمین سامیان پیشنهاد کردند. نظریه دیگری که بیشتر مورد توجه نویسندگان معاصر عرب قرار گرفته آنست که برای اولین باراشپرنگر (Sprenger) و پس از او ابرهارد شرادر (E. Schrader) عرضه داشتند. براساس این نظریه، سرزمین اصلی سامیان، عربستان و حتی ربع خالی تصور شده است. گروهی ارمنستان و گروهی سرزمین (اموریان) را زادگاه سامیان دانسته‌اند. این سرزمین در حدود شام و نواحی فرات بوده است. اما امروزه با اینکه جغرافیای پراکندگی ژنتیکی سامی ها آنان را در شاخه FGC11  از هاپلوگروپ J1 قرار می دهد اما یافته های ژنتیکی اخیر نشانگر آنند که سامی های اولیه دارای هاپلوگروپ J1 نبوده اند، ضمن اینکه داستانهای اساطیری سامی ها درباره نیاکان اولیه خود در سرزمین عدن که در باب المندب (محل تلاقی آفریقا و آسیا) قرار دارد و  وفور گویشهای سامی در شاخ آفریقا احتمال کوچ قبایل اولیه سامی از شاخ آفریقا به آسیا را بسیار قوی تر می کند.

https://www.haplogroups.org/haplogroup-j1-is-not-semitic

زبان عربی یکی از پرگویشورترین زبانهای سامی است. این زبان امروز دارای لهجه‌ها و گویش‌های گوناگونی است و زبان عربی مدرن استاندارد به عنوان زبان رسمی نوشتار در همه کشورهای عربی پذیرفته شده است. چارچوب جغرافیایی را که گویشوران زبان عربی در آن بیشترند را جهان عرب می‌نامند که شامل بیش از 20 کشور می‌شود که از خاورمیانه آغاز شده و تا شمال غربی آفریقا ادامه می‌یابد. زبان عربی شمار فراوانی از گویش‌ها و لهجه‌های گوناگون را دربرمی‌گیرد که به طور کلی به سه بخش تقسیم می‌شود: عربی کلاسیک یا قرآنی، عربی فصیح یا رسانه ای و عربی گویشی یا دارجه. در کشورهای عربی، عربی استاندارد برای آموزش در آموزشگاه‌ها و نوشتن کتاب و روزنامه به کار برده می‌شود. اما هر بخشی از جهان عرب، گویش محلی ویژه خود را دارد که گاه تفاوت‌های میان آنها به اندازه‌ای است که عرب‌ها مجبور به سخنوری به عربی کتابی و یا انگلیسی و یا زبان واسط دیگری با هم می‌شوند.

دلیل شمار فراوان گویش‌ها و لهجه‌ها در زبان عربی را تأثیر زبان‌های پیشین موجود در آن بخش‌ها پیش از چیرگی زبان عربی بر آن مناطق دانسته‌اند. در حالت کلی عربی گویشی را به دو بخش خاورمیانه‌ای و مغربی تقسیم می‌کنند اما به طور دقیق‌تر عربی دارای گویشهای زیر است : گویش مصری، گویش سودانی، گویش مغربی، گویش شامی، گویش خلیجی، گویش یمنی، گویش عراقی و گویش ایرانی. عربی ایرانی که ایرانیها آنرا با نام عربی خوزستانی و برخی از خود اعراب آن را تحت عنوان عربی اهوازی می شناسند، گویشی از زبان عربی است که در استانهای ایلام، خوزستان، بوشهر و هرمزگان رواج دارد. گونه های گویش عربی مردم خوزستان تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند. گونه خرمشهری را فصیح‌ترین گونه این گویش می‌دانند. گویش عربی اهوازی بدلیل شفاهی بودن و نیز افزایش شدید نرخ باسوادی و تحصیلات عالیه میان عربهای ایرانی و نیز گسترش استفاده از رسانه های اروپایی زبان و مدارس فارسی زبان، تفاوت‌هایی با سایر گویشهای عربی دارد. مهمترین این تاثیرات را می توان در گنجینه واژگان گویش عربی رایج در ایران و در ساختار جمله ها دید که ترتیب فاعل(s)، فعل(v)، و مفعول(o) در آن با سایر گویش‌های عربی متفاوت است.



منصور بزرگمهر - اختصاصی صبح ملت نیوز