بزرگنمایی:

سرزمین پهلو یا فیلی  کجاست؟

پهله یا پهلی نام استانی در دوره ساسانیان بوده که تقریبا شامل زاگرس میانی است.
بعد تصرف این منطقه توسط اعراب مسلمان به جبال(کوه)معروف شد.
اما استان پهلی یا پهلوی در ادبیات فارسی بعد از اسلام و ورود واژگان عربی به زبان فارسی پهلی تبدیل به فهلی شد.به طوری که اشعار بابا طاهر لر را فهلویات بابا طاهر می گویند.
ودر سیر تحولات زبان فارسی فهله ای تبدیل به فیلی گردید....

وا کاوی منطقه پهلی یا فیلی:

با توجه به نوشته های مورخان پهلی یا پهلو نام سرزمینی در غرب ایران (زاگرس مرکزی) از زمان اشکانیان تا چند قرن پس از ورود اسلام به ایران بوده است که در حال حاضر این سرزمین بین پنج استان لرستان، کرمانشاه ، همدان، ایلام و خوزستان تقسیم شده است.

- یاقوت حموی در معجم البلدان پس از نقل مطالب حمزه از قول شیرویه می نویسد، بلاد پهلویان هفت است،
همدان،ماسبذان (ایلام) ماه کوفه (دینور کرمانشاه)، ماه بصره (نهاوند)، صیمره (دره شهر)، قرمیسین ( کرمانشاه) .
- ابن فقیه می نویسد: این ناحیه را شهرهای پهلویان نامند و آنهاهمدان است و ماسبذان و مهرجانقذه که سیمره است و ماه بصره و ماه کوفه و کرمانشاهان.
- اصطخری مسافت شهرهای پهلی را چنین مینویسد: از همدان تا رود راور٧ فرسخ است و از رود راور تا نهاوند ٧ فرسخ و از نهاوند تا لاشتر (الشتر) ١٠ فرسخ و از لاشتر تا شاپورخواست (خرم آباد) ١٢فرسخ و از آنجا تا لور ٣٠ فرسخ که لور(اندیمشک)کنونی است.

- ابن حوقل راه دیگر سرزمین پهلی از شمال به جنوب را چنین توصیف می کند: از دینور (بخشی شهرستان صحنه کرمانشاه) تا سیمره (دره شهر تا ایوان کرخه شوش)٥ منزل و از دینور تا سیروان (شیروان چرداول استان ایلام) ٤ منزل و از سیروان تا سیمره یک روز.

باید خاطر نشان کرد که پهلی زمان اشکانیان بزرگترین و قویترین ایالت بوده که همه ی ایالت های اشکانیان تحت فرمان شاهان ایالت پهلی بوده اند و این بدان معنی است که پهلی پایتخت اشکانیان بوده است.
در زمان ساسانیان نیز پهله با همین نام ، بە عنوان یک ایالت باقیست و ناصرخسرو میگوید کە زبان رسمی دربار ساسانیان پهلوی بودە و خود ساسانیان در خلوت با یکدیگر بە خوزی سخن میگفتەاند.

صدیق صفی زاده می گوید:
درقرن دوم هجری بهلول دانا(ازشیعیان ویاران نزدیک امام جعفرصادق)
که از نظر اهل حق(یارسایان)مظهر الوهیت واهل شهر دینورپهلی است.
ودراین مرحله نیز الوهیت به همراهی فرشتگان چهارگانه ظاهر شده است که یاران وی اند. وهرچهار نفر لرستانی هستند.

در  دوبیتی های بهلول دانا.بابالره لرستانی مظهر سروش.بابا نجوم لرستانی را زوروان.بابا رجب وبابا حاتم لرستانی
تنبور نوازان مجالس جم بودند.
بدین ترتیب از قرن دوم به بعد شعر به گویش لری فیلی(خصوصا لکی)نمود گسترده ای دارد تا فهلویات معروف بابا طاهر...

نتیجه:

استان پهله دوره ساسانی شامل استان های لرستان وایلام به طور کامل وهمچنین قسمت های از استان های کرمانشاه(خصوصا هرسین وصحنه وکرمانشاه)همدان(خصوصا نهاوند وملایر وتویسرکان)خوزستان(خصوصا اندیمشک ودزفول وقسمت غرب کرخه شوش) می شود.
لقب فیلی مخصوص به اتابکان لرستان یا والیان نیست.بلکه اسم منطقه ای باستانی دوره ساسانیان هست که دقیقا با محدوده لر فیلی( لر کوچک)هم خوانی دارد.

 منطقه لر فیلی به خط مستقیم تا تیسپون پایتخت ساسانی(نزدیک بغداد حالیه) مسکن هزاران هزار لر فیلی
هست.(گرچه پان کردها اسم جعلی کرد فیلی رابه این مردم می گویند.اما خود این مردمان که هنوز طوایف شان درلرستان هست با قاطعیت خود را لر معرفی نموده ودارای روزنامه وسایت و...هستند)
دربعضی منابع از ری واصفهان واذربایجان هم نام برده اند اما قطعا سرزمین اصلی پهله باستان همان لرستان فیلی(لرکوچک)است.
ونزدیک ترین زبان به پهلوی ساسانی قطعا گویش لری فیلی است.
سعید دیناروند خادم میراث فرهنگی شوش

یارینامه
1_حموی،یاقوت،معجم البلدان، ترجمه دکتر علینقی،تهران،سازمان میراث فرهنگی وگردشگری 1380
2_ابن فقیه، شهاب الدین احمد ابن محمد،البلدان بخش مربوط به ایران،ترجمه ح _مسعود،تهران،بنیاد فرهنگ ایران 1349
3_اصطخری،ابراهیم ابن محمد،المسالک و ممالک،به کوشش ایرج افشار،تهران،1373
4 _ ابن حوقل،محمد ابن علی،سفرنامه ابن حوقل،ترجمه دکتر جعفر شعار،تهران،انتشارات بنیاد فرهنگی ایران 1345
5 _ صفی زاده،صدیق،مقاله سلطان اسحاق و آیین یارسان(اهل حق)،تهران،مجله برسی های تاریخی 1357