محله چمارسرا و یا با نام قدیم آن «چومارسرا» در قدیمی ترین نقشه شهر رشت که در دوره ناصرالدین شاه کشیده شده بخشی از محله کیاب و غربی ترین نقطه شهر بود. انتهای محله کیاب به رودخانه گوهررود و پل خشتی چومارسرا محدود می شد. در این محدوده چند ملک مسکونی قرار داشت و باقی تماما باغ های توت و چای بود.

درباره وجه تسمیه این محله 2 نظریه نوشته اند. شادروان فریدون نوزاد در ماهنامه گیله وا نوشته است: نام محله «چوب بارسرا» بوده و به مرور «چومارسرا» و سپس «چمارسرا» می شود. در گذشته حمل و نقل بار و کالا توسط رودخانه های زرجوب و گوهر رود صورت می گرفت و چوب های درختان بریده شده و جنگلی در آب گوهررود ریخته می شد و رود چوب ها را به رشت می آورد.
 
برخی نیز همچون شادروان جهانگیر سرتیپ پور درباره وجه تسمیه آن نوشته اند:«چومه یعنی چشمه و پسوند«ار» به معنی ساز و زار است(چشمه سار) سابقا چند چشمه در این محل ظاهر می شد که بعدا کور شده و فعلا از یک چشمه آب باریکی جاری است.»

 
در حال حاضر هنوز یک چشمه در انتهای محله چومارسرا وجود دارد. آب این چشمه تا دهه 60 نیز از سوی اهالی استفاده می‌شد و شهرداری با نصب یک منبع، آب چشمه را ذخیره و به لوله های آب محله پمپاژ می کرد. دهه های قبل، گاری های آب فروش از همین چشمه آب بر می داشتند.
 
این چشمه هنوز هم جوشان است و  در گذشته محوطه چشمه به صورت یک گودال آجرچینی شده و با یک طاق ضربی، آب را ذخیره کرده و با دو لوله، آب از مخزن به بیرون هدایت می شد. متاسفانه با احداث پمپ بنزین چمارسرا، بنزین به آب نشت می کند و آب چشمه دیگر قابل شرب نیست.
 
در محله چمارسرا یک مسجد هم وجود دارد که بعد از زلزله سال 1369 نوسازی شده است. این مسجد مناره کوتاهی همچون مسجد گلدسته محله ساغریسازان رشت داشت و تصویر آن در کتاب «از آستارا تا استرباد» منتشر شده است.
 
به گفته مهدی میرصالحی، باستان شناس، در زمان نوسازی مسجد بر روی کتیبه مسجد، نام مسجد چومارسرا ثبت شده و چوم یا چومه در زبان گیلکی به معنی چشمه است و نشانگر وجود چشمه آب در این محله رشت است.

 
با گسترش شهر، آن سوی رودخانه گوهر رود که همه باغ و جنگل بود، توسط خانه ها بلعیده می شود. شاخص ترین باغ هایی که در 40 سال اخیر نابود و جایش آپارتمان سبز شد؛ باغ بزرگ سالار مشکات، باغ ورثه حاجی آقا، باغ میرزا محمدعلی، باغ قاسم بقال، باغ گوهری و باغ داوودی و... بود.

 از باغ داودی در سمت راست رودخانه گوهر رود اثری باقی نمانده و همه خانه سازی شده و تنها نشان آن پست برقی است که بنام داودی نامگذاری شده است.
 
بخش باقی مانده باغ سالار مشکات در سالهای اخیر در دو فاز توسط شهرداری رشت خریداری و به عنوان بوستان سالار مشکات تغییرکاربری می یابد. «سالار مشکات»، خان روستای قاسم آباد بود و باغش در رشت در 13 نوروز به روی مردم باز می شد تا بتوانند 13 بدر را در این باغ بگذرانند.
 
مهمترین شاخصه این باغ وجود یک «برف چال» یا یخچال طبیعی است که در زمان بازپیرایی باغ توسط شهرداری در سال 1395 قرار بود به عنوان یک گودال پر شود که با دخالت به موقع اداره کل میراث فرهنگی گیلان حفظ شده و اکنون به عنوان تنها برف چال رشت ثبت ملی می شود.
 
دیگر باغ باقی مانده در این محدوده در قالب اراضی منابع طبیعی به شهرداری رشت واگذار و اکنون به عنوان باغ مفاخر تغییر کاربری یافته است. انتهای این باغ 2 سال پیش به عنوان باغ ژاپنی بازپیرایی گردید.

 
تابستان سال 1327 نخستین تاکسی وارد رشت می شود و بعدها افرادی مثل محمدعلی آذربانی و جفرودی ماشین هایی به منظور خط تاکسی وارد رشت می کنند و برای معرفی و تشویق مردم برای استفاده از تاکسی بجای درشکه، تردد با تاکسی در باغ سالار مشکات یکی از تفریحات آن زمان بود.

 «در روزگار نه چندان دور باغ سالار مشکات در چمارسرا یکی از زیباترین نقاط دیدنی رشت بود. خانواده ها روزهای جمعه برای تفریح و در کنار هم بودن به آن باغ می رفتند که فضای بسیار دلنشینی داشت و شهرداری هم با ایجاد دو خیابان شوسه به باغ رسیده بود .تاکسی ها که مشغول به کار شدند برای آشنایی مردم با این وسیله نقلیه به صورت تفنن در مسیر باغ مسافر سوار می کردند. نفری 5 زار(5 ریال) و 2 نفر 7 زار که با اقبال و استقبال همه روبرو شد.» (اکبر محبوبی فر، تاریخچه تاکسیرانی در رشت، صص 10 و 11)

بقعه دانای علی، چشمه چمارسرا و پل خشتی چمارسرا مهمترین هویت های باقیمانده غربی ترین محله رشت است. پل خشتی چمارسرا تنها پل خشتی باقی مانده در رشت است که متاسفانه با احداث پل بتنی هم‌عرض این پل، دید منظر یک بنای تاریخی عملا کور شده است. تا پیش از احداث این پل بتنی، هر نوع ترددی به سمت غرب گیلان از روی همین پل خشتی صورت می گرفت.

 «خسروخان گرجی» بانی و سازنده پل خشتی چمارسرا بود. وی در 13 ربیع الاول سال 1230 هجری(1815 میلادی) حاکم  گیلان می شود و در زمان صدارت وی فعالیت های عمرانی زیادی در گیلان صورت می گیرد.

 
شهرداری رشت بازآفرینی این پل خشتی را در دستور کار خود دارد و یک بار نیز از محل گذر پل که مدفون شده بود، خاکبرداری شد اما به دلیل عبور یک لوله بزرگ آب و تاسیسات برق درست بالای پل خشتی امکان مرمت این پل فعلا وجود ندارد و ابتدا باید تاسیسات حریم پل جابه‌جا شود.
 
بقایای خانه سردار امجد، خان تالش، نزدیک به چشمه چمارسرا قرار دارد. بر اساس نوشته های دکتر ستوده در کتاب از آستارا تا استرباد، این بنا عمارت تابستانه خان تالش بود که در زمان سکونت در رشت به آن مکان می رفت ولی بعد از حوادث مشروطه و به آتش کشیدن خانه او در تالش این ساختمان نیز متروک و بلااستفاده رها می شود.
 
 به گفته مهدی میرصالحی، در ادوار بعد این ساختمان تصاحب و در زمان جنگ جهانی توسط روس ها اشغال و به عنوان باستیل استفاده می شد. یعنی عبور و مرور و تردد کالا و مسافر به رشت از ورودی غربی شهر توسط روس ها در این مکان کنترل می شد.

 
 در حال حاضر در طبقه نخست این بنا چند واحد تجاری فعالیت دارند. شهرداری رشت در سال 1395 با فضاسازی حریم این عمارت و درست مقابل پست برق داوودی فضای مکثی برای شهروندان ایجاد کرده است.
 
بقعه دانای علی و مسجد چمارسرا، دیگر عناصر هویتی و مذهبی این محله است. اگرچه هر دو بنا نوسازی شده اند اما وجود بقعه دانای علی درست در وسط خیابان، جلوه دیگری به محله داده است. دهه 40 خیابان بیستون احداث می شود و درست از وسط گورستان محله عبور می کند.

 دانای علی یکی از درگذشتگان این گورستان بود که مزارش از گذشته مورد احترام و زیارت بوده است. بنابراین در زمان احداث این خیابان بنایی برای این فرد پارسا ساخته می شود.

انتهای پیام