بزرگنمایی:
واژه آپادانا د زبانهای ایرانی نو به ایوان eyvan تبدیل شده است. به جز کاخ داریوش، شماری از سازههای دیگر هخامنشی در شوش شناسایی شده اند .......
شوش شهری است که دست کم 6400 سال قدمت دارد. به طور کلی، پیشینه شوش شامل سه بخش پیشاتاریخ، تاریخ باستان و تاریخ اسلامی است. بخش تاریخ باستانی شامل دوران هتمتی Elam و آریایی-یونانی Greco-aryan است. دوران آریایی-یونانی در شوش شامل دورههای هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی است. دورۀ هخامنشی از سال 550 پیش از میلاد تا زمان فروپاشی آن در سال330 میلادی تداوم یافته است. لوفتوس در سال 1850 میلادی طی کاوشی در تپههای باستانی شوش به کتیبه ای به خط میخی دست یافت. تا آن زمان هیچ کس از مکان شهر باستانی شوش و کاخ آپادانا مطلع نبود. پس از خوانش کتیبۀ یادشده توسط راولینسون روشن شد که محل کاوش همان شهر باستانی شوش و محل کشف کتیبه همان کاخ شوشان (کاخ آپادانای) داستان دانیال در کتاب استر است. بنابر متن این کتیبۀ سه زبانه که بر روی پایه ستونی سنگی حک شده است، اردشیر یکم کاخ داریوش یکم نیای خود را مرمت کرده است. پس از لفتوس و راولینسون، جفت دیولافوآ در سال 1885 کاوش در آپادانا را آغاز کرد. دیولافواها آثار بسیاری مانند شیر، شیردال، تیرانداز و کتیبههای خدایان، پلکان آپادانا از جنس آجر لعابدار مزین به نقش لوتوس و آجرهای کتیبهدار را کشف کردند. گرچه بیشتر ساختار فیزیکی کاخ آپادانا از آجر بود اما سرستونهای گاودیس و پایه ستونهای کشف شده، تأییدی بر این بود که ستونهای سنگی یاد شده در کتیبۀ داریوش در شوش DSf واقعی هستند. در سال 1897- 1898 ژاکیه در زمان سرپرستی مورگان شماری ظرف سنگی هخامنشی خُرد شده را در آکروپل یافت که روی بعضی از آنها کتیبههای خشایارشا نگاشته شده بود. در سال 1907دستۀ دیگری از قابهای تزئینی ساخته شده از آجر لعابدار با نقش تیراندازان پارسی در شرق تپۀ آپادانا کشف شد و در سالهای 1908-1909 م پایهی ستونهایی یافت شد که نام خشایارشا بر آنها حک شده بود. در سپتامبر 1913 معمار جوانی به نام پیله، به سرپرستی مکنم، باز هم قابهایی از آجر لعابدار، سرستونها و پایه ستونها را کشف کرد. پیله نقشۀ شماتیک مجموعۀ کاخ آپادانا را فراهم و نسخهبرداری کاخ را به صورت نقاشیهای آبرنگ انجام نمود. کاوشهای بعدی مکنم (1947)، گیرشمن (1965) و پرو (1971؛ 1981؛ 1985) در تپۀ آپادانا تا حد زیادی نقشۀ کاخ آپادانا را کامل کرد و دروازۀ عظیم منتهی به آن را کشف نمود. کاخ آپادانا روی یک سکوی چهارضلعی با حدود 13 هکتار مساحت قرار داشته که بخشهای ساخته نشدۀ آن پیشتر جایگاه درختکاری بوده اند. بلندترین نقطۀ سکو 18 متر ارتفاع و کاخ آپادانا بر فراز آن حدود 5 هکتار مساحت داشته است. راه رسیدن به سکو، پلکانی با نمایی از افریزهای ساخته شده از آجر لعابدار و منقش به تصاویر تیراندازان و جانوران بوده است. گیرشمن پس از کاوش بنای بزرگ چغازنبیل متقاعد شد که نقشۀ کاخ داریوش باید از معماری هتمتی Elam الهام گرفته باشد و چه بسا معماران هتمتیایی طراح آن بوده باشند. با اینهمه، پیش نمونۀ بخش مربوط به تالار ستوندار آپادانا را به شکل سادهتری، در عصر آهن ایران میتوان یافت برای نمونه در تپههای حسنلو، گودین، نوشیجان و باباجان. واژه آپادانا د زبانهای ایرانی نو به ایوان eyvan تبدیل شده است. به جز کاخ داریوش، شماری از سازههای دیگر هخامنشی در شوش شناسایی شده اند. این آثار شامل دروازۀ شهر، دروازۀ داریوش (هدیش داریوش)، ورودی داریوش، زندان (هدیش اردشیر) و کاخ شاوور میشوند. نخستین بار دیولافوآ دروازۀ شهر را در نیمۀ راه ضلع شرقی شهر شاهی یافت. ورودی داریوش نیز در چند صد متری شمال غرب دروازه و در نزدیکی حاشیۀ شمال غرب شهر شاهی قرار دارد که یک کلاه فرنگی با ایوانهای ستوندار و چهار اتاق متقارن در پیرامون فضایی مربع شکل بوده است. خشایارشا در کتیبۀ سه زبانهای بر پایه ستونی مکشوف از همانجا ساخت این بنا را به داریوش نسبت داده است. خشایارشا ورودی داریوش را هدیش می نامد که در فارسی باستان بمعنی مسکن و نشیمن است و در گویشهای ایرانی نو به هوش/حوشhowsh (خانه) تبدیل شده است. راه منشعب از ورودی ضلع غربی شهر شاهی از طریق دروازۀ بزرگی که آمیه آن را طاق نصرت نامیده به کاخ آپادانا میرسیده است. این دروازه نیز به گفتۀ خشایارشا ساختۀ داریوش است. مکنم در سالهای 1931-1932 م ساختمانی کاخمانند بر تپۀ جنوبی شوش را کاوش و به اشتباه آن را زندانی ساسانی به شمار آورد. گریشمن و آمیه بعدها دریافتند که این بنا کاخی هخامنشی بوده است. زیرا داریوش دوم (424-405ق. م) در دو کتیبه از شوش (D2Sb) میگوید که پدر وی اردشیر اول (465- 425ق. م) پس از ویرانی کاخ آپادانا بر اثر آتش سوزی این هدیش را ساخته است. از این هدیش مجموعۀ مهمی از عاجهای حکاکی شدۀ هخامنشی بدست آمده است که نشانگر وجود کاخی هخامنشی در این محوطه است. در سال 1969 کنارۀ غربی رود شاوور در شوش خاکبرداری شد که طی آن پایه ستونهای تالار ستوندار کاخ اردشیر دوم (64 ستون) یافت شد، ضمن اینکه بخشی از یک راه پله و یک پایه ستون هخامنشی در شهر شوش به دست آمده است. شوش دورۀ هخامنشی چهار بخش عمده داشته است : کاخ آپادانا، برج و باروی کوچکی روی تپۀ آکروپل، بخش مسکونی واقع در شهر شاهی و محوطۀ کاخ شاوور در کنار رود شاوور. بنا بر تأکید پرو، مهندسان داریوش طرح پیشین این شهر باستانی را تا حد زیادی تغییر داده و در آن کانالی برای هدایت آب از رود شاوور حفر کرده اند که تپۀ آپادانا را در بر میگرفته است. شوش هخامنشی از هر لحاظ به اهمیت تخت جمشید بوده است. داریوش در کتیبۀDSfa میگوید که مواد و صنعتکران مورد نیاز ساخت کاخ آپادانای شوش را از نواحی دور شاهنشاهی آورده است. آشوریان درخت سدر را از لبنان به بابل برده و کارهایها و ایونیها آنرا از آنجا به شوش میآوردند. چوب درخت سیسو را از قندهار و کرمان وارد میکردند. طلا از سارد و بلخ وارد میشد، حال آنکه لاجورد و عقیق از سغد و فیروزه از خوارزم می رسید. سنگ به کار رفته در ساخت ستونها توسط هتمتیاییها از محلی به نام ابیردو (بیروت) جایی در کنار رود کرخه اما در واقع از کوههای پیرامون آورده شده است. هنگامی که پرو و گروهش کار در آپادانا را از سر گرفتند دو لوحۀ پی بنا، یکی به هتمتیایی و دیگری به اکدی را در دو سوی ورودی اتاق 751 کاخ آپادانا کشف کردند. همچنین، زرگران و دیوار آراها از ماد و مصر، درودگران از سارد و مصر، و آجرپزها از بابل آمده بودند.
منصور بزرگمهر - اختصاصی صبح ملت نیوز