بزرگنمایی:

منظور ایرانیان باستان از قرار دادن پیشوند -far  بمعنای "بالا/پیش" در جلوی واژه hang بمعنای "کشیدن/کشاندن" این بوده که فرهنگ به معنای اموری است که انسان را "بالا بکشانند"، به عبارت دیگر موجب بالیدن و پیشرفت انسان شوند. بنابراین منظور از واژه فرهیخته که از مشتقات واژه فرهنگ است، چیزی جز انسان والا و پیشرفته نیست. واژه فرهنگ در متون فارسی میانه ساسانی، سغدی، مانوی و حتی ختنی آمده است. از جمله در متن فارسی میانه "کارنامه اردشیر بابکان". همچنین در شاهنامه فردوسی، آثار سعدی و سایر متون نیز بارها به این واژه برمی‌خوریم. در غرب دیدگاه متفاوت بوده و غربی ها واژه culture را به کار برده اند که مشتق از واژه لاتین Cultura است و با فعل لاتین Colere به معنای کشاورزی و ترویج آن همریشه است. واژه مذکور امروزه معنی فرهنگ می دهد ولی در روم باستان بمعنی فراهم کردن زمین برای سپاهیان بوده و با واژه colony بمعنی مستعمره امپراتوری روم در سرزمینهای "غیر رومی" همریشه است. واژه Cultura از ریشه هندواروپایی آغازین kwel با معنی اولیه تاب خوردن/پرسه زدن و معنی ثانوی اسکان موقت هنگام گردش/اردو زدن هنگام سفر، مشتق شده است. در زبان عربی نیز بجای واژه فرهنگ از واژه "ثقافه" بهره می برند. بن ماضی ثقف در ابتدا بمعنی چیره شدن بر دشمن در جنگ و مثاقفه بمعنی دول و نزاع و ثقافه نیز بمعنی مهارت و چیرگی در پیکار بوده است اما بعدها ثقافه معنی چیرگی در سخن و دانش را نیز به خود گرفته و بعنوان واژه معادل فرهنگ به کار رفته است. بنابراین، فرهنگ در ایرانشهر باستان آن چیزی بوده که موجب پیشرفت و بالیدن انسان در زندگی و جامعه می گردد. اما در غرب فرهنگ فرایندی نظامی بوده است که منجر به تأمین زمین برای کشاورزی می شده است. در عربستان نیز فرهنگ آن چیزی بوده که باعث چیرگی نظامی بر دیگری می گشته است. تفاوت دیگر این است که قدمت واژه فرهنگ در ایرانشهر، جهان غرب و عربستان متفاوت است. واژه کالتورا در امپراتوری روم استثنائاً توسط سیسرون و آنهم با مفهوم محدود چشیدن و آموختن به کار رفته و تنها از قرن 18 و 19 میلادی واژه culture بمفهوم امروزی آن در غرب فراگیر  شده است. واژه عربی "ثقافه" که معادل امروزین واژه فارسی فرهنگ است، بسیار دیرتر از اسلام در میان اعراب فراگیر شد. حتی می توان گفت که اعراب مسلمان بعد از اسلام در دوره ای از صورت "فرهنج" که معرب واژه فارسی فرهنگ است بهره برده اند. اما واژه ایرانی فرهنگ که ریشه در ایرانی باستان دارد، دست کم در دوره ای بین 300 پیش از میلاد تا 300 میلادی یعنی در دوره ایرانی میانی، زمانی که فرهنگ ایران در معرض یورش یونان بود شکل گرفت و در ایرانشهر فراگیر شده است.


منصور بزرگمهر - اختصاصی صبح ملت نیوز