دکتر محمد حسن‌زاده در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص اقدام دانشگاه آزاد اسلامی برای راه‌اندازی سامانه همانندجویی، گفت: راه‌اندازی سامانه همانندجویی به خودی خود ایرادی ندارد و هر سازمان و هر شرکتی می‌تواند همانندجویی انجام دهد. اما برای همانندجویی رسمی آثار علمی به‌ویژه پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها قانون مصوب مجلس شورای اسلامی را داریم که تمکین به آن قانون وظیفه همه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی است. طبق تبصره 9 قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب 1396 مجلس شورای اسلامی؛ همانندجویی پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و آن‌چه که در مؤسسه‌های آموزش عالی به عنوان علم تولید می‌شود، به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) واگذار شده است. یعنی قانونگذار، همانندجویی رسمی را برعهده پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران گذاشته است.

وی تاکید کرد: بنابراین همانندجویی به عنوان یک کار فناورانه و پژوهشی در هر سازمان و شرکتی می‌تواند وجود داشته باشد، ولی وظیفه همانندجویی رسمی و صدور گواهی مربوطه که برای دفاع از پایان‌نامه و پرداخت حق‌الزحمه استاد راهنما و غیره داشتن آن الزامی است، به عهده ایرانداک گذاشته شده است.

رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) به جزئیات این قانون اشاره کرد و توضیح داد: همه مؤسساتی که در تولید و انتشار علم مشارکت دارند، از جمله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، حوزه‌های علمیه، دانشگاه آزاد اسلامی و سایر مؤسسات، برای این‌که بتوانند پرداخت دستمزد و حق‌الزحمه و موارد مربوط به ارتقای حاصل از پایان‌نامه و رساله را اعمال کنند، حتما باید همانندجویی را به شیوه رسمی انجام داده و پایان‌نامه و رساله را در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران ثبت کرده باشند.

وی با بیان این‌که «انجام همانندجویی، قانون است»، گفت: ایرانداک از همان سال‌ها زیرساختی قوی و هوشمند ایجاد کرده و هم‌اکنون به صورت روزانه به همه دانشگاه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، حوزه‌های علمیه، دانشگاه آزاد اسلامی و سایر مؤسسه‌های آموزش عالی کشور خدمات ارائه می‌کند، البته دریافت خدمت از سوی برخی از این مراکز به صورت محدود انجام می‌گیرد.

حسن‌زاده به لزوم اجرای قانون تاکید کرد و گفت: امیدواریم به‌زودی برای این‌که قانون را با قدرت و به صورت مؤثر اجرا کنیم، همه دانشگاه‌ها و مؤسسات به وظایف قانونی خودشان عمل کنند و پایان‌نامه‌ها و رساله‌های خودشان را برای همانندجویی و دریافت گواهی همانندجویی به سامانه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، ارسال کنند.

وی با بیان این‌که «در حوزه پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها، هیچ مؤسسه‌ای و هیچ سازمانی در ایران، نمی‌تواند ادعای همانندجویی کامل و جامع داشته باشد»، خاطر نشان کرد: ایرانداک حدود 54 سال است که از اولین پایان‌نامه‌هایی که در ایران دفاع شده تا جدیدترین پایان‌نامه‌هایی که دفاع می‌شود، را گردآوری کرده است و از این گنجینه ارزشمند دانش برای همانندجویی استفاده می‌شود تا پایان‌نامه و رساله‌ای که در حال دفاع است، با سایر مدارک علمی دارای مشابهت غیرمتعارف نباشد.

این استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، تاکید کرد: بر همین اساس هیچ مرکزی غیر از پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) بر اساس قانون نمی‌تواند ادعا کند که من همانندجویی می‌کنم و گواهی همانندجویی صادر می‌کنم. دلیل اصلی این است که آنها گنجینه جامع پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را در اختیار ندارند و به دلیل نداشتن گنجینه جامع دانش؛ این اقدام نه قانونی و نه امکان‌پذیر است. ایرانداک در این حوزه تلاش کرده است روز به روز الگوریتم‌ها و سامانه‌های خود را تقویت کند.

حسن‌زاده درباره اضافه شدن کتاب‌ها، مقالات، گزارشات دولتی و اسناد علمی به پایگاه «گنج» ایرانداک، خاطر نشان کرد: مسئله مهم دیگر، این است که ایرانداک با همکاری نشریات، مقاله‌های فارسی را به گنجینه دانش خود اضافه کرده و بیش از 500 هزار عنوان مقاله منتشرشده در مجلات داخل کشور را به گنجینه دانش همانندجویی افزوده است. همچنین با تفاهم‌نامه‌ای که با مرکز نشر دانشگاهی منعقد کرده‌ایم، کتاب‌های منتشر شده آن مرکز نیز به صورت تمام‌متن در استخر دانش ایرانداک قرار گرفته است. گزارش‌های دولتی و همچنین اسناد علمی از قدیم در استخر دانش همانندجویی قرار گرفته‌اند. بنابراین ما افتخار می‌کنیم، جامع‌ترین مجموعه اسناد علمی و قوی‌ترین الگوریتم همانندجویی را در اختیار داریم.

وی اظهار امیدواری کرد که این اقدامات بتواند به اجرای قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی و نهادینه شدن اخلاق پژوهشی در کشور کمک کند.

رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در پاسخ به «ادعای دانشگاه آزاد اسلامی مبنی بر این‌که در آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی (مصوب سال 1398 در هیئت وزیران) عنوان شده که همانندجویی می‌تواند از طریق ایرانداک و سامانه‌های هم‌تراز انجام گیرد»، گفت: این بحث مربوط به قانون نیست. اگر ما قانون مصوب مجلس شورای اسلامی را مبنای عمل قرار دهیم، در آن‌جا به صورت شفاف عنوان شده که همانندجویی باید توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) انجام شود و موارد دیگری وجود ندارد. البته که اجرای قانون توسعه همه دانشگاه‌ها و مؤسسات به توسعه اخلاق پژوهش در جامعه که مایه آبروی ملی ما است، کمک شایانی خواهد کرد. انتظار می‌رود همه ذینفعان و دست اندرکاران از قانون مصوب مجلس تفسیر دقیق و معطوف به هدف غایی آن داشته باشند که همانا جلوگیری از تقلب در تدوین آثار علمی است.

وی ادامه داد: فارغ از این موضوع، اگر در قانون هم وجود می‌داشت، با توجه به این‌که مجموعه‌ای مانند دانشگاه آزاد اسلامی به منابع اطلاعاتی از جمله پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها، گزارشات دولتی و کتاب‌های منتشرشده در سطح وزارت علوم، وزارت بهداشت و ... دسترسی ندارد، امکان فنی انجام همانندجویی را نخواهد داشت. کما این‌که قانون هم ایرانداک را به عنوان تنها مرجع قرار داده است. همانندجویی صِرف دانشگاه آزاد اسلامی در بین پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاه‌های آزاد اسلامی فارغ از عدم بلوغ نرم‌افزاری (به دلیل نوپا بودن آن)، برای کسب اطمینان از نبود سرقت علمی کفایت ندارد.

حسن‌زاده خاطر نشان کرد: در آیین‌نامه اجرایی این قانون، با یک هدف دیگر در تعریف ایرانداک گفته شده که «ایرانداک و مؤسسات هم‌تراز آن» و به دلیل عدم مطابقت آیین‌نامه اجرایی با نصّ قانون، لازم است که آیین‌نامه اجرایی به‌زودی اصلاح شود. امیدواریم این مورد اصلاح شود تا آیین‌نامه اجرایی نیز این مشکل را نداشته باشد.

وی در پاسخ به «درخواست دانشگاه آزاد اسلامی مبنی بر همکاری با ایرانداک»، گفت: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران با همه طرف‌ها در حال همکاری است. همکاری مؤسسات با ایرانداک در صورت ثبت پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و همانندجویی آنها طبق قانون معنی پیدا می‌کند.

رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) با اشاره تلویحی به منابع در دسترس دانشگاه آزاد اسلامی، گفت: با توجه به قدمت دانشگاه‌های وزارت علوم و تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی از سال‌های دور تاکنون مجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری سهم بالایی از پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را در اختیار دارند و علاوه بر آن دانشگاه‌هایی از زیرمجموعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مؤسسات آموزش عالی هم با پژوهشگاه در حال همکاری هستند. بنابراین، تعداد پایان‌نامه‌های خارج از سامانه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران به نسبت بسیار کمتر هستند.

وی در خصوص رویکرد درآمدزایی از منابع علمی، گفت: این رویکرد متفاوت از همانندجویی است. آن‌چیزی که در ایرانداک در حال انجام است، اجرای وظیفه قانونی است که طبق قانون تکلیف شده است. این‌که هر دانشگاه و مجموعه‌ای از اسناد و مدارک علمی خودش درآمد ایجاد کند، حق قانونی آن‌ها است و مشارکت در برنامه همانندجویی به معنای نفی امکان درآمدزایی مؤسسات دیگر از جمله دانشگاه آزاد اسلامی نیست.

حسن‌زاده تصریح کرد: ایرانداک به هیچ عنوان به فروش پایان‌نامه و فایل تمام متن منابع، نمی‌پردازد و این کار را انجام نمی‌دهد. هر آن‌چه که دانشگاه‌ها به ایرانداک واسپاری می‌کنند و طبق قانون در سامانه‌های ایرانداک ثبت می‌کنند، بعد از آن‌که دوره عدم انتشار سپری شد، همان‌گونه که در خود دانشگاه‌ها به صورت رایگان در اختیار دیگران است، توسط ایرانداک نیز در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد. بنابراین، همانندجویی هیچ ارتباطی به درآمدزایی از طریق پایان‌نامه‌ها ندارد.

رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) درباره اهمیت انجام همانندجویی، گفت: دانشگاه‌هایی که پایان‌نامه‌هایشان را در ایرانداک ثبت می‌کنند، از سرقت علمی جلوگیری می‌کنند.

انتهای پیام