روستاى لیوس در 73 کیلومترى شمال شهرستان دزفول، با مختصات جغرافیایی 48 درجه و 45 دقیقه طول شرقی و 32 درجه و 45 دقیقه عرض شمالی از توابع دهستان سید ولى الدین بخش شهیون شهرستان دزفول، در دامنه کوه لنگر واقع شده است. این روستا از شمال غربی به کوه لنگر و از غرب به دره کول محدود است. ارتفاع آن از سطح دریا 970 متر بوده و آب و هوای معتدل کوهستانی دارد.
این روستا داراى سبک خاص معمارى می باشد که از تمام بخشهاى موجود ساختمان استفاده بهینه می گردد. به طور مثال از ستونهاى ساختمان به عنوان انبار گندم استفاده شده است ، یا طراحى و جنس مصالح ساختمان به گونه اى بوده که در فضاهاى مختلف دماى مورد نیاز براى نگهدارى اجناس و مواد مورد نظر را داشته باشد. درها و پنجره ها چوبی هستند و جهت گیری واحد های مسکونی به منظور بهره گیری از حرارت و نور خورشید به سمت جنوب می باشد.
معابر عمومى آن داراى ویژگى خاصى است و به گونه اى طراحى شده که سرعت و سلامت براى عابر در رسیدن به محل فعالیت در اطراف روستا یا برگشت به منزل فراهم باشد. غالب مصالح به کار رفته در این روستا از سنگ است. روستای لیوس به روستای سنگی دزفول نیز مشهور است.
وجود سبک معماری خاص و وجود آثار بسیار کهن همچون آسیاب ها و قلعه های دژبانی در اطراف روستا، باعث جلب توجه بسیاری از علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم شده است.
اما آنچه که باعث سردرگمی دوست داران تاریخ و فرهنگ منطقه شده است معنی،مفهوم و وجه تسمیه نام این روستا است.
به راستی لیوس به چه معناست؟
بسیاری بر این باورند که نام لیوس برگرفته از نام "ژولیوس سزار" سردار نامدار رومی است که در جنگ ایران و روم،پس از پیروزی بر لشکر ایران، توانسته خود را به این منطقه رسانده و بعنوان سردار فاتح نام خود را بر این متطقه به یادگار گذاشته باشد.
کسانی که بر این عقیده اند دارای دلایلی هستند که در زیر خواهد آمد.
اول اینکه وجود روستایی در نزدیکی روستای لیوس بنام سزار که ترکیب نام این دوروستا یعنی "لیوس" و "سزار" تداعی کننده ی نام سردار رومی یعنی "ژولیوس سزار" است.
و دلیل دوم نیز این است که ، در سالهای دور گروهی ایتالیایی با حضور در منطقه بر این مسئله تاکید کرده اند که نام روستای لیوس یادگاری است از نام سردار بزرگ رومی یعنی "ژولیوس سزار" .
برای صحت و سقم دلایل و گفته های بالا بایستی دست به تحلیل توصیفی بر مبنای منابع تاریخی بزنیم.
طبق مطالعات و تحقیقات اینجانب هیچکدام از دلایل فوق نه دارای منبع تاریخی معتبر و نه شواهد مکانی مستدل میباشند.
درمورد دلیل اول باید گفت که نام روستای "سزار"برگرفته از رودخانه ای بزرگ و معروف است که از پایین دست روستا میگذرد.
رودخانه ی سزار از منطقه ی پیرعبدالله در 30کیلومتری شهرستان دورود در استان لرستان و از دل زاگرس سرچشمه میگیرد و از همان مبدا به رود سزار معروف است و آبشارهای فراوانی که سرشاخه های اصلی این رودخانه را تشکیل می دهند 0 نیز از قدیم الایام به آبشارهای سزار معروف بوده اند.
این رودخانه از 30کیلومتری شهرستان دورود سرچشمه گرفته و در مسیر خود به سمت خوزستان از منطقه های تنگ هفت ،تنگ پنج ، کُنی و آکیلی و تله زنگ گذشته و به خوزستان میرسد.
در مسیر حد فاصل ایستگاه تنگ هفت و ایستگاه تنگ پنج آب رودخانه ی بختیاری و بعد از ایستگاه تله زنگ نیز آبهای مسیر آبشار شوی به آن آمیخته و سپس از پایین دست روستای سزار گذشته و به سد دز میریزد.
طبق آنچه که گفته شد "سزار" پیش از آنکه نام روستایی در نزدیکی لیوس باشد ،نام رودخانه ای است که از کیلومترها دورتر از لیوس با همین نام سرچشمه میگیرد.
و نام روستای زیبای سزار نیز برگرفته از نام این رودخانه میباشد.
و اما درمورد دلیل دوم و حضور گروهی ایتالیایی در منطقه و تاکید بر نام ژولیوس سزار بر این منطقه،باید گفت که هیچگونه سند و یا مدرکی دال بر حضور این گروه وجود ندارد و اصلا مشخص نیست که اینان که بوده اند و در پی چه آمده اند.
هرچند که باتوجه به عادت و علاقه ی اروپاییان در طول تاریخ به اسطوره سازی در مقابل مفاخر ایرانی بعید نیست که گروهی گردشگر برای رضایت خاطر خود چنین اطلاعات بدون منبعی را بخورد افراد داده باشند.
اما ژولیوس سزار که بوده است؟
طبق آنچه که در تاریخ آمده است ، " ژولیوس" در تاریخ 100سال پیش از میلاد مسیح به دنیا آمده است که تقریبا2120سال پیش بوده است.
وی 50سال پیش از میلاد مسیح در پی انتقام شکست و تلافی کشته شدن کراسوس بدست سپاه اشکانی،در حالی که مشغول تدارک لشکری برای جنگ با اشکانیان است،با توطئه ی سنای روم توسط شخصی بنام "مارکوس یونیوس"کشته میشود .
و هیچگاه موفق نمیشود که به ایران حمله کند.
و سردار رومی که در زمان اشک سیزدهم(اُرد دوم) به ایران حمله کرد کراسوس نام داشت.
کراسوس در جنگ با ایران که در منطقه "حران" در ترکیه و یا سوریه کنونی قرار داشت و به "نبرد حران"معروف است، دچار شکست سنگینی شد .
ودر حقیقت "ژولیوس سزار" هرچند یکی از نوابغ نظامی زمان خود بوده و به قصد تلافی خون کراسوس قصد داشت به ایران حمله کند،توسط سنای روم ترور شد و هیچگاه موفق به جنگ با ایرانیان نشده است چه برسد به اینکه بخواهد پیروز شده و به عنوان سردار فاتح وارد این منطقه شود.
بهر حال شواهد و قرائن تاریخی هیچگونه نشانه ای از حضور سردار رومی در این منطقه را نشان نمی دهند که بخواهد وجه تسمیه و یا دلیل نامگذاری این روستای تاریخی باشد.
و نکته دیگر اینکه ایرانیان کهن با توجه به آن اقتدار،تعصب و غروری که داشته اند هیچگاه حاظر نبوده اند که نام سردار فاتح دشمن را بر روی اماکن خود بگذارند .
پس لیوس به چه معناست؟
بدون شک لیوس یکی از کهن ترین روستا های ایران است کما اینکه طبق شنیده هایی که بنده از دکتر نادر پورموسوی عضو هیئت علمی دانشگاه جندی شاپور دزفول داشته ام شواهدی وجود دارد که نشان می دهد سابقه ی سکونت در روستای لیوس به بیش از سه هزارسال پیش برمیگردد .
وجود ساختمانها،آسیابها ،قلعه های دژبانی و کانالهای آب اطراف روستا و همچنین وجود آثار روستاهایی مانند ایدو، تپی، گوشه و اسفندیاری که به گفته ی قدیمی های محل،هرکدام شهری جداگانه بوده اند،نشان از قدمت منطقه و همچنین اهمیت استراژیکی این آبادی هاست.
" لیوس" نامی است اصیل از ایران کهن که برگرفته از زبان پهلوی عهد ساسانی است و ریشه ای اوستایی دارد و این خود نشان از اهمیت و قدمت این روستا دارد.
لیوس نامی است مرکب و برگرفته از دو بخش لیو به معنای خورشید تابان و درخشنده و "ویس" به معنی آبادی ، ده ، قریه ، روستا تشکیل شده است که با ترکیب این دو بخش لیو+ ویس معانی مانند روستای تابان، ده خورشید، روستای درخشان، روستای خورشید و...متبادر میشود.
لیو در زبان پهلوی باستان به معنای تابان ودرخشان است و در اوستا کتاب مقدس زرتشتیان ، یکی از نامهای خورشید است و در یکی از اشعار انوری شاعر نامی پارسی گو به وضوح به این کلمه و با معنی خورشید اشاره شده است:
ای ساقی مه روی ، درانداز و مرا ده / زآن می که رزش مادر و " لیو" ش پدر آمد
کلمه ی ویس نیز به معنی قریه، روستا و...درگذشته ودر زبان پهلوی بسیار رایج بوده است کما اینکه در روزگار ما نیز بسیار پرکاربرد است.
"ویس" در گذشته به آبادی های کوچکی گفته میشده است که ازطایفه ی کوچکی تشکیل می شده و کدخدای آن را "میرویس" می گفتند.
در استان کردستان و در شهر مریوان روستایی است به نام " لیو" که در دهستانی به نام "ویسه"قرار دارد . این دهستان در نزدیکی مکان باستانی شاهپور دژ قرار دارد.
در منطقه بخش پاپی لرستان که اتفاقا روبروی روستای سزار و لیوس و در سمت غربی رودخانه ی سزار است ، روستایی به نام قره ویس قرار دارد و در بخش بالاگریوه لرستان نیز روستایی قرار دارد که نامش هم شکل و هم وزن با نام لیوس است.
نام این روستا"ده ویس" میباشد.
در میان اقوام بختیاری و ایل چهارلنگ ودر باب موگویی طایفه ای به نام "دیویسی" یا "ده ویسی" وجود دارد که همه ی اینها نشان از قدمت و رایج بودن این کلمات در گذشته دارد.
باید گفته شود که نام روستاهای اطراف لیوس نیز برگرفته از زبان پهلوی باستان است. نامهایی مانند ایدو،اسفندیاری، تپی یا تپین که معنی محل گرم ویا منطقه ی گرم میباشد .
ذکر این نکته نیز میتواند به اطمینان ما به تفاسیر بالا کمک کند که؛ در سنگ نوشته های بابلی مشهور است که مناطق کوهستانی شمال دشت شوش و حوالی آن در دوره حکومت ایلامیان به عنوان سرزمینی که خورشید از آن طلوع میکند شناخته شده اند.
پس با توجه به آنچه که در بالا آمده است بسادگی میتوان به این نتیجه رسید که نام روستای کهن لیوس نه اینکه برگرفته از نام سرداری رومی است، بلکه نامی است کهن و با معنی که نشان از قدمت و اهمیت این روستا دارد.
و آنچه که باعث تاسف و افسوس است ناشناخته و محروم ماندن این روستا است.
روستایی که با توجه به داشتن پتانسیل گردشگری طبیعی و تاریخی و ورزشی بالا هنوز جاده دسترسی مناسب و در شانی ندارد، فاقد بهداشت و امکانات درمانیست،آنتن دهی واینترنت مناسبی ندارد به معیشت مردم آن اهمیتی داده نمیشود و متاسفانه توان و استعداد منطقه و ساکنین آن ناشناخته مانده است....
پایان
از جناب آقای حسن فرخی راد مدیر انجمن مردم نهاد کهن دژ دزفول ، آقای حمید رمضانی و همه کسانی که بنده را در نگارش این متن یاری کردند کمال تشکر را دارم .
نویسنده : محمود عرشیا