چاپ

به نام خالق زیبایی

یک سبد انجیرِ ادبیات "مکان" بخش 2

در درس قبل از مکان در داستان صحبت کردیم، اینکه مکان یکی از عناصر داستان است مکان بر شخصیت داستان تاثیر می گذارد و شخصیت نسبت به مکانی مشخص احساس خاصی دارد و از توصیف مستقیم و غیر مستقیم مکان توسط نویسنده سخن گفتیم، حالا ادامه بحث:

هرچند مکان از مشخصات داستان است، اما گاهی در داستان به هیچ عنوان از مکان صحبت نمی شود و اطلاعاتی در خصوص مکان به خواننده داده نمی شود و خواننده تنها با خواندن داستان احساس می کند این داستان در مکانی اتفاق افتاده است، به این داستان مینی مالیستی توجه کنید:

عینکش را ها کرد و با پایین پیراهنش شروع به پاک کردن شیشه هایش کرد، بدطور کلافه شده بود، عینکش را روی میز گذاشت، کاغذهای ولو شده را دسته کرد گوشه ی میز، خودکارهای ریخته شده را داخل لیوان گذاشت دوباره عینکش را ها کرد و شروع به تمیز کردن شیشه های آن با پایین پیراهنش کرد، قبل از این هر وقت نمی توانست داستانش را تمام کند چند نقطه می گذاشت و زیر لب اندیشمندانه زمزمه می کرد: " هوم " مینی مالیستی است خواننده باید سرانجام آنرا بیافریند.

دوباره عینکش را ها کرد، این بار حسابی گیر کرده بود حتی نتوانسته بود داستانش را شروع کند، با پایین پیراهنش شیشه های عینکش را تمیز کرد، باید طرح جدیدی پیدا می کرد، اندیشه اش جرقه ای زد عینکش را روی دماغش گذاشت و با انگشت به چشمهایش نزدیک کرد با لبخندی پرملات کاغذها را جلو کشید، به دسته ی صندلی تکیه داد با طمانینه ای خاص خودکاری از لیوان برداشت، روی اولین سطرکاغذ چند نقطه گذاشت ـ ... ـ و زیر لب زمزمه کرد: " هوم " داستان مینی مالیستی ست.

داستان ...

نویسنده علیرضا رشنو

وقتی این داستان را می خوانیم با خود می گوییم، این اتفاق در یک خانه در شهری اتفاق افتاده است، یعنی ما از خواندن داستان به مکان پی می بریم، پس همیشه مکان در داستان حضور دارد، چه ما مستقیم یا غیر مستقیم آن را توصیف کنیم، چه هیچ اشاره ای به آن نکنیم. اما این حضور مراتب گوناگونی دارد، ممکن است مکان در یک داستان تنها در حد یک پس زمینه باشد که حوادث در آن اتفاق می افتد، یا مکان نقش پررنگ تری در داستان داشته باشد تا جایی که روی شخصیت ها تاثیر بگذارد و حتی از این هم جلوتر برویم ممکن است مکان موضوع اصلی داستان باشد، یعنی داستان مکان محور باشد.

بر اساس رابطه مکان با داستان ما سه نوع مکان داریم:

مکان مجازی: ظرفی برای وقوع حوادث است و در بیرون داستان وجود واقعی ندارد، مثل مکان داستانی که در بالا آورده شد، یا مثلا از خیابانی صحبت می کنیم که در آن تصادفی رخ داد است که ئر خارج داستان این خیابان در هیچ شهری وجود ندارد، شاید هم وجود دارد اما نه به این صورت که ما توصیف کرده ایم.
مکان هندسی: وقتی مکان را بی طرفانه و با جزئیات کامل تشریح می کنیم (همان توصیف مستقیم مکان)، مثلا ما یک اتاق را به صورت کامل با تمام اشیائی که در آن وجود دارد توصیف می کنیم.
مکان در مقام یک تجربه: نوع نگرش شخصیت داستان به مکان باعث می شود مخاطب آن مکان را یک مکان خاص بشمارد (تاثیر مکان بر شخصیت داستان)، مثلا بازدید شخصیت داستان از اتاقی که قبلا چند ماه در آن زندانی بوده است، بخوبی معلوم است که شخصیت داستان با دیدن این اتاق چگونه استرس، ترس و خشم در وجودش برانگیخته می شود.

در خصوص مکان حرف بسیار است، برای طولانی نشدن مطلب، خوب است به چند نکته کوتاه اشاره کنم و بحث را تمام کنم:

نام گذاری مکان

اگر مکان در داستان نقش مهمی ایفا می کند، یا وقوع حوادث بسته به قرار گرفتن در مکانی خاص است، می توانیم مکان را نام گذاری کنیم، نام گذاری مکان باعث می شود مخاطب بیشتر درگیر آن مکان گردد و آن را به ذهن بسپارد.

بیان ویژگی های شخصیت با استفاده از مکان

با توصیف یک مکان می توان شخصیت داستان را برای خواننده مشخص کرد، مثل توصیف اتاق درهم و برهم یا منظم که در واقع ویژگی شخصیت را برای ما بیان می کند.

توصیف مکانی کوچک برای بیان مکانی کلی تر

مثل توصیف یک خانه در دزفول برای بیان کلی تر صفات و ویژگی های شهر دزفول.

تعدد مکان در داستان

راجع به مکان صحبت کردیم و به ویژگی های آن اشاره کردیم، اما واقعیت این است که استفاده از مکان های متعدد در داستان می تواند باعث سردرگمی خواننده گردد، بهترین کار استفاده معقول و حساب شده از مکان در داستان است.

بحث پیرامون داستان ادامه دارد.....

آثار خود را برای ما بفرستید

Alireza_rashnow@yahoo.com