یک شگفتی گردشگری در 25 متر فضا
قسمت سوم : در همسایگی مسجد، حسینیه و قمش
سعید قلیان متولی قمش مؤمنون در ادامه گفتگو با خبرنگار صبح ملت در خصوص سازه منحصر به فرد قمش در دزفول می گوید:یکی دیگر از افتخارات حرکت مردمی در احیاء اولین سر بطاق قمش مؤمنون مجموعه تجارب بدست آمده در این زمینه از چگونگی بالا آوردن خاک ها از درون قمش و ریل گذاری و ....بود که راهنمای خوبی برای هر ارگان و یا سازمان متولی است که قصد احیای قمش را داشته باشند . چنانچه هم اکنون قمش آقامیر که توسط عوامل میراث فرهنگی شهرستان در حال انجام است با استفاده از همین الگوی عملی به مراحل پایانی خود نزدیک می شود.
قلیان سپس به طرحی اشاره می کند که حدود دوسال او و دوستانش جهت اجرا در فضای ورودی به سربطاق چوقابفون تهیه دیده بودند، در آن طرح پیش بینی هایی در خصوص پله های وردی، آجرکاری ، آتلیه واختصاص مکانی به عنوان موزه‌ای برای نگهداری اجناس قدیمیِ اهدایی مردم شده بود که البته این طرح به تازگی توسط سازمان نوسازی درقمش آقامیر اجراگردید.
می پرسم با توجه به این که محله ی شیدانه ی امام رضا (ع ) در زمان جنگ تحمیلی مورد اصابت موشک قرار گرفته و آوار ساختمان ها در سربطاق رها شده برخی اعتقاد دارند که به نوعی این قمش ، مشهد شهدا هست نظر شما چیست ؟
متولی قمش با اشاره به تخریب محله ی مورد نظر در زمان جنگ تحمیلی در سال 61 با اصابت موشک و به شهادت رسیدن حدود 38 شهید و تخریب ده ها خانه گفت : خروارها آجر ،خشت ، و خاکِ ساختمان های فرو ریخته مسیر تنگ و باریک کوچه را چنان مسدود کرده بود که کارکمک رسانی به مجروحین و جمع آوری اجساد شهدا را با مشکل مواجه کرد. امکان مانور ماشین های خاک برداری برای خروج خروارها خاک و آجر و تکه های سیمان وجود نداشت ، همین امر باعث گردید که بخاطر امداد رسانیِ هر چه سریعتر و گشودن راهی از کوچه به خیابان با لودر سقف قمش که سالم مانده بود را شکافته و تمام آوار ساختمان ها را داخل سر بطاق قمش بریزند. از طرفی لوله های آب هم شکسته شده آب سرازیر شده بود به قمش .اما همین تدبیر باعث شد تا تمام شهدا خارج شده و مصدومین به بیمارستان منتقل گردند. هیج جا اعلام نشد درآن محل مفقودی داشته ، و یا جسدی به دست نیامده و یا اعضایی باقی مانده است ، بلکه تمام اجساد به خاک سپرده شدند و اتفاقا پدر بنده در این راه بسیار پای کار بود و خودشان ترتیب دفن شهدا را دادند .
.....
اتفاقا در سال 95که همایشی به منظور احیاء سر بطاق چقابفون برگزار گردید امام جمعه محترم پیشنهاد نمودند که این کوچه به نام شهدای شیدانه ی امام رضا ( ع ) نامگذاری شود که تاکنون این امر محقق نگردیده است .
از متولی قمش مومنون در باره ی ارزش معنوی و تاریخی این سازه ی بشری می پرسم و این که آیا این اثر ثبت ملی شده است ؟قلیان در پاسخ می گوید: مسلما نباید از ارزش قمش های دزفول غافل شد با ثبت این قمش ها قادر خواهیم بود تا دزفول را در سطح جهان مطرح کنیم. ما اکنون مستندات را جمع آوری کرده ایم در این راه بسیاری از اندیشمندان و فرهیختگان ما را یاری نموده اند از جمله دکتر نجف هدایت ،دکترسید نادرپورموسوی ،دکتر سیدنظام الدین امامی فر وسایر اساتید دانشگاه که همواره همراه و همیار بودند و جای تشکر از همه ی این عزیزان را دارد.
اما ثبت سازه ای دستکند با این قدمت و ارزش تا انجام مراحل ثبت همراهی همه را می طلبد از همکاری و مساعدت مسئولین تا فرهیختگان و کارشناسان و توده های مردم ، تلاش ها باید هماهنگ باشد تا شاهد ناهمسویی در این زمینه نباشیم .باید همگی دست به دست هم داده تا هرگونه تنگ نظری ، کینه توزی ، موازی کاری ،و سنگ اندازی مانع اجرای این امر اصلی و بزرگ نشود . این قبیل امور مانع هرگونه پیشرفت و ترقی در دزفول است .
قلیان به این سوال که جهت معرفی این اثر تاریخیِ با ارزش چه در سطح منطقه و کشور و حتی خارج از کشورتا کنون چه اقداماتی صورت گرفته است ؟ گفت : تاکنون چند برنامه رادیویی و تلویزیونی از این اثر و چگونگی احیای آن تهیه و پخش گردیده و در فضای مجازی هم عکس و توضیحات مختلفی درج شده است ،اما آنطور که پررنگ باشد وحق مطلب را به جا بیاورد نبوده و جای گله مندی دارد .بایدتلاش شود که با تبلیغات مناسب و جذاب و معرفی این اثر تاریخی ارزشمند در سطح رسانه ی ملی و هرجایی که بازتاب مؤثری دارد این اثر به جهانیان شناخته شود .
-جهت ثبت ملی این اثر از سوی ادارات مربوطه چه ؟ اقداماتی صورت گرفته است ؟ بنده با توجه به حجم مدارکی که در اختیار هست و پرونده ای که در این زمینه تشکیل شده دنبال ثبت ملی قمش ها هستم وتا کنون اقداماتی هم در این رابطه انجام داده ام ،به نظر می رسد سازمان میراث فرهنگی دزفول طبق وظیفه خود کار را دنبال می کند و در حال جمع آوری مدارک است که اگر قصد چنین کاری را دارند شفاف سازی کنند و مردم را در جریان بگذارند به چه صورت ثبت می‌شود .سازمان یونسکو با نیروهایش نیز در مورد قمش اطلاعاتی از خودم و پدرم جمع آوری کرده اند.
-آیا شخصا کسی می تواند دست به چنین اقدامی بزند و حال آنکه این امر کاری اداری ، ریشه دار ،اصولی و بر اساس کلی ضوابط است خود شما در این زمینه چه مساعدتی می توانید داشته باشید ؟
الان کلیه ی مدارکی که جهت ثبت جهانی قمش های دزفول لازم است از سال 84 در اختیار بنده موجود هستند ..بنده با کمال میل آماده ام که این مدارک را به سازمان های مربوطه تحویل دهم اما تقاضا دارم زحماتی که بیش از یک دهه در این راه بنده و دوستان و نیروهای داوطلب متقبل شده ایم مد نظر بوده و لحاظ گردد، و طوری این ثبت انجام بگیرد که حقی از ما ضایع نشود تاجهت حفظ و نگهداری همچنان پای کار باشیم و همانطور که ذوق و شوق داریم ُ شوق وذوق بیشتری داشته باشیم. مدیر میراث در صحبتی که داشته اند قول داده اندکه در ثبت ملی قمش حق ما را در نظر دارند. (تصویر مسیر قمش های دزفول )
می پرسم اما آثار باستانی و تاریخی مربوط به شخص خاصی نبوده و متعلق به همه ی آحاد ملتند.
قلیان پاسخ می دهد البته ، همینطور است ، متعلق به اداره و سازمان و ارگان خاصی هم نیستند ، این ها سرمایه های ملی بوده و میراث این شهر مالِ شخصی این اداره و این سازمان و آن ارگان نیست .
ولی همانطور که به تازگی سیاست وزارت میراث فرهنگ صنایع دستی و گردشگری به نیت حفظ و نگهداری این مواریث بر واگذاری همچنین آثاری با شرایطی به داوطلبان است. بهترین راه حفظ این ابنیه و آثار تاریخی ،ورود مردم به این امر است حتی به صورت گروهی.
قلیان به این پرسش خبرنگار صبح ملت که چه سیاستی باید دنبال شود تا مردم به این مسئله ورود کنند؟ گفت : برای این کار باید از سوی مسئولین ترتیبی داده شود که با تشویق، پیگیری، توجیه و آموزش و.. نظر مردم را به این امر مهم جلب کرده و سپس ازورود مردم به این قضیه استقبال کنند و دست مردم را باز بگذارند ، نه اینکه نه تنها استقبال وحمایتی از این حرکت های مردمی نشود بلکه مردم با سنگ اندازی و مانع تراشی هم روبرو بشوند . مردم تا زمانی که ضرورت حفظ این ابنیه های تاریخی را ندانند و تاثیری را که در حوضه ی گردشگری و به تناسب رونق کسب و کار و بهره وری اقتصادی که بدنبال خود داردرا نبینند پای کار نمی آیند.باز شدن گره ی این کار با مسئولین است .
آقای قلیان یک سر حل این مشکل مسئولین هستند و لی باید تاکید کرد که یک سر دیگر البته فرهنگ سازی مؤثر در جامعه است که الحمدا.. از این بُعد مردم ،جوانها و فرهیختگان پای کار آمده اند و حرکت های مثبت و امیدوارکننده ای را هم در پی داشته است اما تسهیل این امر مسلما به عهده ی همراهی مسئولین است
درست می فرمایید، قبول دارم هم اکنون شاهد حرکت های امیدوار کننده و فرهنگ سازی های صحیح و علمی از طرف مردم فهیم دزفول هستیم به ویژه در فضای مجازی که فعالیت های خوبی در این مورد شده است .
رهبری در مورد کار فرهنگی فرموده اند: این همان چیزی است که حاضرم جانم را برایش فدا کنم. کار فرهنگی بسیار با ارزش است. کار فرهنگی شامل همین حرکت های حتی کوچکی که مردم انجام می دهند هم می شود. همان مهمان نوازی از گردشگران ،عزاداری محرم ، معرفی جاذبه های گردشگری دزفول در فضای مجازی و..
این از دیدگاه بنده یک اصل است که متولیان مردمی بهتر می توانند دلسوزی کرده و حافظ این آثار باشند تا مانع فرسودگی و نابودی آن ها شوند. این سازه های باستانی دلسوز می‌خواهد و اگر دلسوزی نداشتند آثار فرسوده شده و رفته رفته از بین می‌روند. الان شاهد این موارد در برخی از سازه های تاریخی هستیم .
این که باید متولی عِرق و سوز و گداز این کار را داشته باشد درسته،اما یک نکته ی مهم این که در واگذاری ها نباید تنهابه منفعت دهی مادی اکتفا بشود هر شخصی که متولی چنین ابنیه هایی می شود فقط به هدف کسب در آمد مادی به این آثار نگاه نکند. در همین شهر خودمان مواجه شده ایم با واگذاری برخی از این ابنیه های تاریخی که متوای آن (پیمانکار ) بدون توجه به قدمت اثر و اهمیت آن بمنظور جذب مشتری و کسب درآمد بیشتر به اثر ضربه زده است . خوب بخاطر دارم که یکی از این ابنیه ها پس از واگذاری بمانند مهد کودکی رنگ آمیزی شده و عناصری نامتوازن با اثر بر آن اضافه شده بود .که مسلما بر قدمت و ارزش اثر ضربه وارد خواهد کرد .
بله ابنیه ها را باید چون جان خود دانست .دزفول جاذبه های گردشگری و ابنیه های تاریخی بسیاردارد تصورش را بکنید در فضایی به ابعاد 25 متر مسجد و حسینیه ای است و شیدانه امام رضا با قدمتی بیش از 400 سال و نیز قمش و سربطاق مؤمنون .یک شگفتی مطلق در 25 متر فضا مکانی عالی برای گردشگران و گردشگری . چه کسی باید به فکر این جاذبه ها باشد؟
-اشاره داشتید که تمام آجرهایی را که دراحیای سر بطاق چوقابفون استفاده کرده‌اید از آجرهای قدیمی بوده ،چطور این قدر مطمئن هستید ؟ در مسیر قمش مومنون از چوقابفون به طرف بوالعلایی به آجرهایی برخورد کرده‌ایم که از نظر اندازه و ضخامت و جنس با آجرهای شهر جندی‌شاپورکه اولین بیمارستان دنیا در آنجا بنا نهاده شده است یکی است . حتی یک قطعه از آجرهای سربطاق در میل چاهی که در قدیم بسته بوده را با همکاری برخی دوستان تا آزمایشگاهی مجهز در کشور سوئد جهت کربن گیری به منظور مشخص شدن قدمت تاریخچه سربطاق ها ارسال نمودیم تا مورد آزمایش قرار بگیرد درآنجا تایید شد که این آجر از نظر ساختار کربنی تا 800 سال را به وضوح نشان می‌دهد
طبق اسناد و عکس ها و آجرکاری هایی که داخل قمش مشاهده شده قدمت قمش ها به ساسانیان می رسد در این مورد پژوهشگران و محققین ارجمندی که تحقیقات وسیعی در این باره داشته اند با توجه به اسناد و مدارک صحه گذاشته و تایید نموده اند . در حالی که قدمت قمش ها به دوره ی ساسانیان بر می گردد اما باید گفت که قدمت سربطاق های آن به 700 تا 800 سال می رسد این بدین معنی است که سر بطاق ها بعد از قمش ها تعبیه و درست شده اند پس می توان چنین نتیجه گیری کرد که منظور از قمش ها همان رساندن آب به زمین های کشاورزی بوده است .
-می پرسم آیا قمش ها به جز رساندن آب رودخانه دز به زمین های کشاورزی کاربری دیگری هم داشته اند؟
قلیان می گوید: در این باره بنده نمی توانم اظهار نظر کنم در این مورد باید محققان و پژوهشگران بررسی کرده و بیان کنند.
آقای قلیان با توجه به این استدلال شما منِ نوعی می توانم به این نتیجه گیری برسم که آنچه مسلم است سر بطاق ها بر اساس ضرورت و بمنظور دسترسی راحت تر مردم نقاط مختلف شهر به آب رودخانه ایجاد شده اند ..یعنی منازلی که درنزدیکی رودخانه واقع بوده اند امکان این را داشته اند که جهت شستن ظروف ، البسه ، مصرف حیوان خانگی خود و شستن و شنا کردن خود را به رودخانه برسانند مخصوصا این که غالب این کارها با زنان بوده است اما با گسترش شهر در دیگر جهات جغرافیایی منازلی که در مکانی دورتر از رودخانه ودر قسمت مرکزی ویا شرقی و جنوبی شهر بوده اند مسلما روانه شدن بسمت رودخانه آنهم روزانه کار سخت و وقت گیری بوده است. تصور کنید هر روز زن خانه ظروف و البسه و احیانا دستِ بچه و یا بچه های خود را گرفته و مسیر خانه تا رودخانه را طی کرده و بر گردد. آن هم با ساحل سنگلاخی و دارای پستی و بلندی آن روزگار. لذا تدبیر گذشتگان براین قرار گرفته که بجای این که مردم بسمت رودخانه بروند رودخانه به وسیله سربطاق ها به نزدیکی آن ها بیاید.
قلیان : نمی دانم شاید ، به هرحال این موارد نیاز به تحقیق دارد البته اگر هم در این رابطه تحقیقاتی صورت گرفته و یا کتبی نوشته شده بنده اطلاع ندارم
چه اندازه به آنچه بیان نمودید اطمینان دارید ؟
این آن چیزی است که در تحقیقات مداوم با وجود محققینی که با بنده بر سر این موضوع کار کرده اند و شواهد مسلم بدست آمده است ، هر کس در این رابطه نکته‌ای دارد و یا مخالف این مطلب است می‌تواند دلایل خود را مطرح نموده و حرف خود را بیان نماید به هر حال این مسائل شخصی و بنا به خوشآمد این و آن نیست مطالب تحقیقی و تاریخی است .
با تشکر از حضورتان در این گفتگو اگر حرفی مانده است بفرمایید .
تشکر می کنم از پایگاه خبری صبح ملت همچنین تمامی مسئولینی که در این امر مساعدت نمودند ، به ویژه مردم عزیز و همشهری های خوب خودم که همه جوره حامی و دنبال کننده ی کار احیای قمش بوده اند .تقاضا دارم از مردم هرکس اشیایی از قدیم دارد جهت حفظ و نگهداری به موزه قمش بسپارد تا با نام خودشان ماندگار گردد.
همچنین خواستم تاکید کنم در زندگیم افتخارم به دو چیز است ابتدا به وجود پدر مرحومم که همواره حامی و پشتیبان من بود و دیگری همین احیای قمش .
و می خواهم به عرض برسانم که آرشیو عکسی در اختیار دارم مربوط به کلیه ی عکس های قدیمی از دزفول که بزودی در این پایگاه خبری رونمایی خواهم کرد و در اختیار نگاه کنجکاو و علاقمند مردم و دوستداران دزفول قرار خواهم داد .
تصویر شماره 1)ریل گذاری برای خروج خاک و گِل و لای و نخاله ها از قمش
تصویر شماره 2)تشیع پیکر پاک شهدای محله ی شیدانه امام رضا (ع) در سال 61 پدرم در ابتدای کاروان شهدا دیده می شود
تصویر شماره 3)تخریب محله شیدانه امام رضا (ع) بعلت اصابت موشک 9 متری زمین به زمین در جنگ تحمیلی - مسجد امام رضا ع درسمت چپ تصویر دیده می شود
تصویر شماره 4 )نقشه مسیرهای قمش های دزفول
تصویر شماره 5 )انجام عملیات خاک برداری و بیرون کشیدن دوغاب ها از قعر قمش
تصویر شماره 6 ) پدرم مرحوم کاظم قلیان که همراهی صمیمی و یاری دهنده ای دلسوز و فداکار بود .
تصویرپایین و بالا : عکسی قدیمی از سربطاق چوقابفون
مریم مفتوح- صبح ملت نیوز