چاپ

یادداشت/

✍️ اسداله‌ سرافراز /فعال فرهنگی

24 شهریورماه برابر با 15 سپتامبر روز جهانی دموکراسی نامیده شده است . روزی که باید برای آن چراغی روشن کرد و به ستایش آن پرداخت اما دریغ که در کشوری مانند ما این مطلوب مهم ملی چندان به آن التفات نمی شود و هنوز مسئله ی تاریخ معاصرت ماست .
این روز باید برای ما فرصتی باشد تا با درنگ بیشتر در باب سرشت دموکراسی و ضرورت حیاتی آن از منظر اخلاقی قدری اندیشید .

چرا امروز حکومت دموکراتیک مطلوب ترین و کارامدترین حکمرانی در جهان تلقی می شود و عموم کشورها علاقه دارند تا نظام سیاسی خود را با برند دموکراسی معرفی کنند حتی کشور هایی که با تمدن غرب بر سر مهر نیستند اما دموکراسی را مهمترین فرآورده ی جهان مدرن می دانند و می کوشند این جامه فاخر و فرخنده را بر تن دولت خود بپوشند ؟

پاسخ این پرسش مهم را می توان از جهات مختلف و مزایای متعدد آن از جمله نهاد اخلاق مورد ملاحظه قرار داد و چنین گفت که دموکراسی یا مردم سالاری به عنوان یک مدل حکمرانی روشی اخلاقی و نسبت به تمام شیوه های حکومت داری تا کنون اخلاقی تر است .

در واقع مدل دموکراسی نه تنها با هنجار های اخلاقی سازگار بوده که بلکه سیاست اخلاقی دلالت بر داشتن حکمرانی دموکراتیک است .

از سویه های مختلف می توان نشان داد که مدل دموکراسی مطابق محک اخلاق است اما شاید بتوان گفت که چون دال مرکزی و محور اصلی دموکراسی به رسمیت شمردن حقوق اساسی و مساوی تمامی شهروندان بوده و حکومت ، مشروعیت خود را از رای آزاد مردم می گیرد و در حقیقت حکومت از انسان و برای انسان تلقی می شود بهترین دلیل اثبات مدعاست .

منظور از سرشت دموکراسی همین است که شهروندان حق دارند در سرنوشت خود مشارکت موثر داشته باشند و هر آن چه می خواهند انتخاب و نصب می کنند و حق دارند آن را نقد کنند و حق عزل آن را نیز دارند در واقع حکومت وسیله ای است در خدمت تامین نیاز ها و تحقق و تضمین حقوق اساسی مردم و این همان چیزی است که امانوئل کانت فیلسوف عصر روشنگری می گفت که اولین اصل اخلاقی این است که انسان ، غایت و هدف است نه وسیله و ابزار و همه چیز خادم و در خدمت اوست

بنابراین چون بنیان دموکراسی را برابری حق انسان ها و احترام به کرامت ذاتی آن ها رقم می زند از چشم انداز اخلاقیات امری مقبول و عقلانیت پذیر است .

افزون براین ، دفاع از دموکراسی را می توان از حیث رکن چهارم آن یعنی مطبوعات و جریان آزاد اطلاعات نیز توجیه اخلاقی کرد . درواقع تلاش برای برقراری جریان آزاد اطلاعات را می توان مستلزم توزیع عادلانه معرفت میان عموم شهروندان دانست .

نقش مطبوعات و رسانه های آزاد و مستقل در نقد قدرت و مهار آن و به عنوان سنگ بنای دست یابی به آزادی یکی از مهمترین ابزار های مبارزه با فساد و ناکارآمدی حکومت و گامی بسوی شفافیت و نظارت عمومی تلقی می شود .

اما البته پرسش دیگری هم در میان می آید و این است که آیا دموکراسی همیشه مطلوب است و همواره باید از هرگونه دموکراسی ، دفاع اخلاقی کرد ؟
می توان گفت که اگر دموکراسی مانند هر امر سیاسی دیگر در چارچوب اخلاق قرار بگیرد همواره مفید و مرجح است .

اما مراد از دموکراسی اخلاقی چیست و چرا باید سیاست مردم سالاری را اخلاقی کرد ؟
درحقیقت حکومت دموکراسی که از دل آن ، امثال ترامپ و پوپولیسم سر برآورد که موجب ماجراجویی و جنگ بشود از کاستی اخلاقی رنج می برد ،
و چنانچه در دولتی دموکراتیک ، اکثریت به اتکای رای اکثریت ، حقوق اقلیت را نادیده و یا نقض کنند و یا اکثریت بخواهند سیاست ناعادلانه ای را دنبال کنند بی شک مرتکب خطای اخلاقی می شوند که این گونه موارد اهمیت و ضرورت دموکراسی در چارچوب اخلاق را نشان می دهد .

لذا دمکراسی به عنوان بهترین روش حکمرانی همواره باید مورد نقد اخلاقی قرار بگیرد .
به نیکی می دانیم که دموکراسی مانند هر امر دیگری دارای مراتب و درجات گوناگون است و هیچ حکومتی امروز نمی تواند ادعا کند که حکمرانی او دارای عیار خالص و کامل دموکراسی است ، زیرا دموکراتیک کردن حکومت نه یک فرآورده که یک فرآیند است و باید بتدریج آن را کامل تر کرد .

البته از مهمترین نشانه هایی که صدق و صحت دموکراسی واقعی هر کشوری را اثبات می کند میزان رضایت و خشنودی بیشتر شهروندان جامعه از یک طرف و وجود آزادی و قانون در مناسبات جمعی و زندگی اجتماعی از سوی دیگر است ، چرا که جاده ی دموکراسی با آزادی و قانون سنگفرش می شود نه با شعار و ادعا های گزاف !/انتهای پیام

چهار شنبه 23شهریور1401